မိုက္ခဲစိန္ - ေဖ့စ္ဘြတ္က ျပည္တြင္းေရးေတြ ၀င္စြက္ေနျပီလား၊ ဇူကာဘတ္ေျဖပါ

မိုက္ခဲစိန္ - ေဖ့စ္ဘြတ္က ျပည္တြင္းေရးေတြ ၀င္စြက္ေနျပီလား၊ ဇူကာဘတ္ေျဖပါ
(မိုးမခ) ဧျပီ ၁၂၊ ၂၀၁၈

 အခုေခတ္အစားဆုံးက facebook နဲ႔ fakenews ေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေတြမေျပာခင္ လက္ရွိ အေမရိကားအေျခအေနကို တင္ျပရသည္ရွိေသာ္ fakenews ေကာင္းမႈနဲ႔ သမတျဖစ္လာတယ္လို႔ အစြပ္စြဲခံရတဲ့သမၼတၾကီး ထရန္႔ကို သူတို႔  FBI က အၾကီးအက်ယ္ အမႈရွာေနပါတယ္။ သူ႔တရားေရးဌာနက ၀ရမ္းထုတ္ျပီး သူ႔ေရွ႔ေနကို ၀င္ရွာလို႔ သူ ေဒါသူပုန္ထေနတယ္။ သူက တရားမ၀င္ေတြ အၾကမ္းဖက္ေတြကို မုန္းတယ္ဆိုျပီးေတာ့ မကၠစီကိုနယ္စပ္ကို တပ္မေတာ္လႊတ္ျပီး ကာကြယ္ေရးလုပ္ခိုင္းပါတယ္။ ျပည္ပမွာ ကုန္သြယ္ေရးစစ္ပြဲခင္းျပီး သြင္းကုန္ေတြ အခြန္ေကာက္ႏႈန္း တိုးလို႔ ရန္ဖက္ေတြ တိုးေနပါတယ္။ ဆီးရီးယားက သူ႔ျပည္သူေတြကို ဓာတုလက္နက္သုံးတိုက္တာ ထရန္႔က လက္တုန္႔ျပန္မယ္ ၾကဳံး၀ါးျပီး ခုထိ ဘာမွ မလုပ္ႏိုင္ေသးဘူး။ ျပည္ပခရီးစဥ္ေတြလည္း ေရႊ႔ေနရတယ္။ သူတို႔အစုိးရအဖြဲ႔၀င္ေတြလည္း ၀င္လိုက္ ထြက္လိုက္နဲ႔ ေစ်းအိမ္သာက်ေနတာပါပဲ။ ခုေနာက္ဆုံး သူတို႔ပါတီက လႊတ္ေတာ္ေခါင္းေဆာင္ ေပါရိုင္ရင္တေယာက္ ေနာက္ေရြးေကာက္ပြဲ ဆက္မ၀င္ေတာ့ဘူး၊ နားေတာ့မယ္တဲ့။ သူ႔ပါတီအမတ္ေတြ အနားယူကုန္တာ အမ်ားအျပားမို႔ လာမယ့္ ၂၀၁၈ ၾကားျဖတ္ေရြးေကာက္ပြဲမွာ ဒီမုိကရက္ေတြ တဖန္ ျပန္အားေကာင္းလာမယ့္အေရးျဖစ္ေနပါတယ္။ ဒါကေတာ့ facts ေတြ စကားခ်ပ္။

ဆက္ျပီးေတာ့ ေျပာရေသာ္ လက္ရွိမွာ အထက္လႊတ္ေတာ္ ၾကားနာမႈ ၂ ရက္ ဆက္တိုက္မွာ facebook ထူေထာင္သူ မတ္ဇူကာဘတ္တေယာက္ အၾကီးအက်ယ္ အႏႊာခံေနရပါတယ္။ သူ႔ေဖ့စ္ဘြတ္ကေန fake news ေတြ hate speech ေတြ political interference ေတြ မတားႏိုင္ မကာကြယ္ႏိုင္လို႔ အေမရိကားၾကီး ေလးဘက္ပစ္ေနရတာကို အမတ္ေတြက ျပစ္တင္ေ၀ဖန္ေနၾကပါတယ္။ ဇူကားဘတ္ကလည္း သူ႔မွာ တာ၀န္ရွိေၾကာင္း ၀န္ခံျပီး သူလက္ရွိ လုပ္ေဆာင္ေနရတာေတြကို ျပန္လည္ ရွင္းလင္းတင္ျပေနရပါတယ္။ လႊတ္ေတာ္ကေတာ့ privacy ဆိုတဲ့ တကုိယ္ေရအခ်က္အလက္ေတြ ကာကြယ္ေပးဖို႔ အစုိးရက ဥပေဒနဲ႔ ေဆာင္ရြက္ရမလား၊ ကုမၼဏီေတြက ကိုယ့္ဖာသာ စည္းကမ္းထားသင့္သလား၊ လက္ရွိ ဥေရာပက privacy ဥပေဒေတြကို နမူနာယူျပီး ကိုယ့္ျပည္သူေတြကို ကာကြယ္ေပးရမလား စသည္ျဖင့္ ေမးခြန္းထုတ္ေနၾကပါတယ္။ ဆင္ျခင္ စဥ္းစား ေတြးေခၚ တိုင္ပင္ေနၾကပါတယ္။

ေဖ့စ္ဘြတ္ဆုိတာ ေပၚခါစတုန္းက ေပ်ာ္စရာပါ။ ကမာၻၾကီးက လူေတြ မ်က္စိပြင့္ျပီး ခ်ိတ္ဆက္ ျပန္႔ပြားစရာပါ။ ခ်စ္ၾက ခင္ၾက ခ်ဲ႔ထြင္ၾကဆိုတဲ့ ခ ၃ လုံး ေပၚလစီကေန စားသုံးသူေတြဟာ ခ်ဲၾက ခ်ၾက ခြဲၾက ဆိုတဲ့ အျခား ခ ၃ လုံး ေတြ ျဖစ္ကုန္ၾကပါတယ္။ ေဖာ္မယ္ ဖြမယ္ ဖိမယ္ဆိုတဲ့ ေၾကြးေၾကာ္သံေတြ ေျပာင္းကုန္ၾကပါတယ္။ ျပဳမယ္ ျပင္မယ္ ေျပာင္းမယ္ ဆိုတာကေန ပြတာေတြ ပုတ္တာေတြ ျပဳတ္တာေတြ ျဖစ္ကုန္ၾကပါတယ္။ သည္အတြက္ ပညာရွင္မ်ား အစုိးရမ်ား သုခမိန္မ်ား ေခါင္းေဆာင္မ်ားက ခုခ်ိန္မွာ အခ်ိန္မီ အုပ္မိေအာင္ ျပန္လည္ သုံးသပ္ၾကတာ ၾကိဳဆိုရမယ့္ အခ်က္ပါခင္ဗ်။

 ဆိုေတာ့ ေဖ့စ္ဘြတ္ေဖာင္ဒါၾကီး ဇူကဘတ္က သူေဖာ္တဲ့ေဆးကို သူဘယ္လို ေျဖရွင္းခ်က္ေတြ ေပးေနသလဲ။ ပညာရွင္ေတြ စာနယ္ဇင္းသမားေတြက ဘယ္လို သုံးသပ္ေနၾကသလဲဆုိတာကို အကဲဖမ္းၾကည့္လိုက္မိေတာ့ ဘာေတြ မွတ္ခ်က္ခ်ေနၾကသလဲဆိုတာကို တင္ျပပါမယ္။

ေယဘူယ်ဆိုၾကသလုိ fake news ေတြေၾကာင့္ ၂၀၁၆ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ သမၼတၾကီး ထရန္႔ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ခံလိုက္ရတယ္လို႔ခ်ည္းေတာ့ အတင္းမ်က္စိမွိတ္ေျပာလို႔ေတာ့ မရပါဘူးတဲ့ခင္ဗ်။ ဆိုရွယ္မီဒီယာေတြေပၚက ေတာမီးလို႔ ျပန္႔သြားတဲ့ fake news ေတြ ့hate speech ေတြ political interference ေတြ privacy က်ဴိးေပါက္တာေတြဟာ အခမ္းက႑တခုအျဖစ္ ပါ၀င္ေနတယ္ဆိုတာ မွန္ပါတယ္တဲ့။ ဒါေတြ ပေယာဂအတိုက္ခံရတဲ့ လူျပိန္းေတြ ျပည္သူေတြ မဲေပးသူေတြရဲ့ အက်ဴိးဆက္ေတြကိုလည္း စုံစမ္းစစ္ေဆးၾကည့္ရမွာ အကဲျဖတ္ၾကည့္ရမွာ ျဖစ္တယ္လို႔ လူတခ်ဳိ႔က ဆိုၾကပါတယ္။ လူေတြ တုန္႔ျပန္မႈက ဒါေတြေၾကာင့္ တကယ္ပဲလား ဆိုတာ ေမးခြန္းပါ။

(၁) ဆိုရွယ္မီဒီယာေတြကေန fake news ေတြ အဓိက ျပန္႔တယ္ဆိုတာ အမွန္ပါတဲ့။ စစ္တမ္းေတြအရ လူ ၁၀၀ မွာ ၄၀ က ဆိုရွယ္မီဒီယာေတြက ရွယ္တဲ့ fake news ေတြကို သြားၾကည့္ၾကပါတယ္တဲ့။ အဲသည္ထဲက လူ ၁၀ ေယာက္ကပဲ တကယ့္ သတင္း၀က္ဆိုက္ေတြကို ဖတ္ၾကည့္ေလ့ရွိပါတယ္တဲ့။ ဒါက NYU & Standford က သုေတသန ျဖစ္ပါတယ္။ 

(၂) fake news က ပိုျပီး ပရိသတ္ၾကီးပါတယ္ တဲ့။ facebook ကေန fake news ေတြကို လူေတြက  ရွယ္ၾက ၾကည့္ၾက ကြန္မင့္ၾကတာ ၈.၇ သန္း ရွိတဲ့အခ်ိန္မွာ hard news တကယ့္သတင္းကို လူေတြက ေဖ့စ္ဘြတ္ကေန သြားၾကည့္တာ ၇.၃ သန္း ပဲ ရွိပါသတဲ့။ ေဖ့စ္ဘြတ္သုးံစြဲသူေတြ ေနာက္ဆက္တြဲ ဆက္ရွယ္တာ ေျပာတာ ကြန္႔ၾကတာေတြကိုေတာ့ တုိင္းတာလို႔ မရေသာ္လည္း သူတို႔ေတြဟာ fake news ေနာက္လိုက္ၾကတာ ပိုမ်ားတယ္လို႔ ေကာက္ခ်က္ဆြဲႏိုင္ပါတယ္။ ဒါက buzzfeed သတင္းဌာန၏ ေလ့လာခ်က္ ျဖစ္ပါတယ္။

(၃) ဒါေပမယ့္ fake news ကို ဖတ္တဲ့ ပရိသတ္က တျပည္လုံးအတိုင္းအတာန႔ဲဆိုရင္ သိပ္ေတာ့ မ်ားတယ္လို႔ မဆိုႏိုင္ျပန္ပါဘူးတဲ့။ Princeton ေက်ာင္းက ေလ့လာခ်က္က ေျပာတာပါ။ လက္ယာစြဲ ေရွးရိုးစြဲေတြ အမ်ားစုကသာ ထရန္႔ေနာက္လိုက္ေတြ ျဖစ္ၾကျပီး သူတို႔ေတြပဲ fake news အမွန္တကယ္ စားသုံးၾကတယ္လို႔ ဆိုတာပါ။ အဲဒါက ေဖ့စ္ဘြတ္၏ အေမရိကန္ကအေကာင့္ပိုင္ရွင္ပရိသတ္ ရဲ့ ၁၀% ပဲ ရွိပါတယ္တဲ့။ 

(၄) fake news ေတြကို ဖတ္ၾကေသာ္လည္း ေသခ်ာမွတ္မိတာမ်ဳိး မရွိပါဘူး။ စြဲမိစြဲရာ စြဲမွတ္ထားၾကတာ မ်ားပါတယ္တဲ့။  သတင္းမွားေတြ ဖတ္ျပီး ဒါေတြကို အတိအက် မွတ္မိတာ ယုံၾကည္ေနတာမ်ဳိးထက္ သူတို႔ပင္ကိုယ္က ရွိတဲ့ အစြဲနဲ႔ တြဲျပီး သူတို႔ဖာသာ အထင္အျမင္မွားေတြကို စြဲကိုင္ထားၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ထရန္႔ကို ယုံျပီးသားလူက အျခားတဖက္က သတင္းကို လက္မခံတဲ့အျပင္ သတင္းမွားထဲက ကိုယ္လက္ခံခ်င္တဲ့အခ်က္ပဲ အစြဲၾကီးၾကီးနဲ႔ လက္ခံထားတာ ျဖစ္သတဲ့။ ဥပမာ ဟီလာရီဟာ FBI ေအးဂ်င့္ကို လုပ္ၾကံခဲ့တယ္ဆိုတာကို သူ႔ဖာသာသူ စြဲမွတ္ထားတယ္။ ဘယ္လိုမွ ေျဖရွင္းေပးလို႔ မရဘူး။

(၅) fake news ေတြကို ေလ့လာစမ္းစစ္တယ္ဆိုတိုင္းလည္း ေကာက္ခ်က္ေတြမွာ အားနည္းခ်က္ေတြ ရွိႏိုင္တာပါပဲတဲ့။ fake news ေၾကာင့္ သမတေရြးေကာက္ပြဲဟာ ေသြဖီမႈေတြ ရွိတယ္ဆိုတာ မျဖစ္ႏိုင္ဘူးလို႔ ေလ့လာခ်က္တခ်ဳိ႔က ေကာက္ခ်က္ဆြဲၾကတယ္။ အဲသေလာက္ေတာ့ လြယ္လြယ္ေျပာလို႔ မရေသးဘူး။ ေနာက္ကြယ္မွာ ရႈပ္ေထြးမႈေတြ ရွိတယ္။  အခု ေလ့လာခ်က္ေတြဆိုတာက ပရိသတ္အားလုံးကို လႊမ္းျခံဳမႈ မရွိဘူး။ အတိုင္းအတာ အကန္႔အသတ္နဲ႔ ေရြးခ်ယ္ထားတဲ့ အေကာင့္ေတြကို ေလ့လာတာျဖစ္တယ္။ သူတို႔ ကလစ္လုပ္တာ၊ ရွယ္တာကို အေပၚယံကေနပဲ စာရင္းေကာက္ႏိုင္တာျဖစ္တယ္။ တကယ့္လူထုပရိသတ္ၾကီးထဲ ေရာက္သြားတဲ့ သက္ေရာက္မႈကို ေသခ်ာ တပ္အပ္ မေဟာႏိုင္ေသးျပန္ပါဘူးတဲ့။ ဒါက slate သတင္းဌာနက ေထာက္ျပတာပါ။ 

Ohio ျပည္နယ္တကၠသိုယ္က သုံးသပ္တာကေတာ့ fake news ေတြ ျပန္႔ႏွံ႔ေနတာဟာ facebook ကတင္မဟုတ္ပဲ လူေတြရဲ့အခ်င္းခ်င္း ႏႈတ္ျဖားေတြကေန ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဟိုဘက္ ဒီဘက္ကလူေတြဟာ သတင္းမွားေတြ လုပ္ၾကံသတင္းေတြရဲ့ ဒဏ္ေၾကာင့္ ဘက္ေျပာင္းသြားႏိုင္တယ္။ မဲေပးဖို႔ အားပိုျဖစ္လာႏိုင္သလို မဲမေပးဘဲ ေဘးထိုင္ ေနာက္ဆုတ္သြားတာေတြလည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္တဲ့။ ၂၀၁၆ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ လက္ယာစြဲေတြဘက္ မဲေပးသူေတြ တက္လာသလို လက္၀ဲသန္သူေတြ (ဒီမိုကရက္၊ လစ္ဘရယ္) ေတြဘက္က မဲေပးတဲ့ဦးေရလည္း က်ဆင္းခဲ့တယ္။ တျပည္လုံး မဲေပးသူ ပရိသတ္ဟာ 55% ပဲ ရွိခဲ့တယ္။ ၂၀၁၂ အိုဘာမားတုန္းက မဲေပးသူဦးေရဟာ ၆၂% ရွိခဲ့ပါတယ္။ 

(၆) fake news က အေမရိကန္ေရြးေကာက္ပြဲကို မသက္ေရာက္ခဲ့ရင္ေတာင္မွ အျခားၾကီးမားတဲ့ သက္ေရာက္မႈေတြ ျပည္သူေတြအေပၚ က်ေရာက္ခဲ့ျပီး ျဖစ္ပါတယ္တဲ့။ ကဲ အေကာင္းဆုံးကိုေတြးျပီး fake news ေၾကာင့္ ထရန္႔ႏိုင္တာ မဟုတ္ဘူး။ သူႏိုင္ခ်င္လို႔ ႏိုင္တာပါလို႔ အတင္း ေကာက္ခ်က္ဆြဲခ်င္လည္း ဆြဲၾကပါတဲ့။ သို႔ေသာ္ fake news ဟာ ေရြးေကာက္ပြဲကို မစြက္ဖက္ႏို္င္ခဲ့ဘူး ဆိုခ်င္ဆို အျခား အေမရိကန္ရဲ့ ႏိုင္ငံေရး လူမႈေရးဘ၀ေတြကို အၾကီးအက်ယ္ ဂယက္ရိုက္လိုက္ျပီး ထိခုိက္ခဲ့ျပီး ျဖစ္တယ္ဆိုတာကိုေတာ့ ၀န္ခံသင့္ပါတယ္တဲ့။ အခုခ််ိန္မွာ လူေတြၾကားထဲမွာ စိတ္၀မ္းကြဲျပားမႈေတြ သံသယေတြ မ်ားလာၾကတယ္။ ညီညြတ္မႈထက္ အျငင္းပြားမႈကို အားသန္လာၾကတယ္။ အစြန္းေရာက္မႈေတြ ပိုထင္ရွားလာတယ္။ မုန္းတီးမႈေတြ ေျပာလာၾကတယ္။ Yale က ေျပာတာကေတာ့ အခုခ်ိန္မွာ fake news တခုေပၚလာရင္ လူေတြက ပိုျပီး ယုံၾကည္ဖို႔ အလားအလာရွိေနတုန္းပဲတဲ့။ ခနခန အၾကိမ္မ်ားစြာ မုသားအေျပာခံရတဲ့အခါ လူေတြဟာ အဲသည္ မုသားကို အမွန္လို႔ ထင္လာၾကတယ္ဆိုတာ က်ေနာ္တို႔ သိထားခဲ့ၾကျပီး မဟုတ္ပါလား။ 

ကဲ ဇူကာဘတ္ေရ ... သင္ကေတာ့ အင္တာနက္ကေန ကမာၻၾကီးအတြက္ အေကာင္းဆုံးလက္ေဆာင္ဆိုျပီး ဖန္တီးေပးလိုက္တယ္။ မီးလက္နက္လိုမ်ဳိး မသုံးတတ္ရင္ ေဘး၊ မသုံးတတ္ရင္ ေဆး ဆိုတာ အမွန္ပါပဲေနာ့။ ျပီးေတာ့ ပရိသတ္ၾကီးကလည္း ပညာဗဟုသုတ အဆင့္နိမ့္လာ နည္းလာရင္လည္း ေဆးမျဖစ္ဘဲ ေဘးျဖစ္ေအာင္ သုံးပစ္ခ်င္ သုံးၾကမွာပဲ မဟုတ္လား။ ခုနင္က ေျပာခဲ့သလို - ခ်စ္ၾက ခင္ၾက ခ်ဲ႔ထြင္ၾကဆိုတဲ့ ခ ၃ လုံး ေပၚလစီကေန စားသုံးသူေတြဟာ ခ်ဲၾက ခ်ၾက ခြဲၾက ဆိုတဲ့ အျခား ခ ၃ လုံး ေတြ ျဖစ္ကုန္ၾကပါတယ္။ ေဖာ္မယ္ ဖြမယ္ ဖိမယ္ဆိုတဲ့ ေၾကြးေၾကာ္သံေတြ ေျပာင္းကုန္ၾကပါတယ္။ ျပဳမယ္ ျပင္မယ္ ေျပာင္းမယ္ ဆိုတာကေန ပြတာေတြ ပုတ္တာေတြ ျပဳတ္တာေတြ ျဖစ္ကုန္ေနၾက မဟုတ္လားဗ်ာ။ ဇူကာဘတ္သာ ျမန္မာျပည္မွာဆိုရင္ ပညာေပးဇာတ္ကားေလး ဘာေလး ရိုက္ျပီး တီဗီကေန လႊင့္ရလိမ့္မယ္ ထင္ပါရဲ့။
 
 Ref: - https://www.npr.org/2018/04/11/601323233/6-facts-we-know-about-fake-news-in-the-2016-election