 |
| Leo Beranek |
ဂ်ဴနီယာ၀င္း - ငရဲခန္းတျဖစ္လဲ အလုပ္ခန္း
(အေတြးအျမင္၊ ဒီဇင္ဘာ ၂၀၁၈) မိုးမခ၊ ဒီဇင္ဘာ ၃၁၊ ၂၀၁၈
(2001 ခုုနွစ္ထုုတ္ M. Mitchell Waldrop (အမ္ မီခ်ယ္ ၀ါလ့္ဒေရာ့) ေရးသားေသာ The Dream Machine မွ In The Dungeon ကုိ ဘာသာျပန္ထားပါတယ္။ J.C.R. Licklider နဲ႕ သူ႕ရဲ႕ ပါစင္နယ္ကြန္ျပဴတာ နည္းပညာေတာ္လွန္ေရး အေၾကာင္း ဆုုိပါေတာ့ လုုိ႕စာအုုပ္မွာ ေၾကာ္ျငာထားပါတယ္။)
(အရင္တလေက်ာ္က “အိပ္မက္ထဲက စက္ပစၥည္း“ အမည္နဲ႕ သည္စာအုပ္ကုိ မိတ္ဆက္ထားတယ္။ ျပီးခဲ့တဲ့လမွာေတာ့ “မစ္ဇူရီကေကာင္ကေလး“ လစ္ ကိုမိတ္ဆက္ထားပါတယ္။ သူ႕မိသားစုေတြနဲ႕မိတ္ဆက္ေပးထားတယ္။ သူဟာ ေဒါက္တာဘဲြ႕ရပီးလုိ႕ သူ႕ဘ၀ကို ထိမ္းေက်ာင္းေတာ့မယ့္အခ်ိန္ ၁၉၄၂ ကာလေတြမွာ မလဲြသာမေရွာင္သာ ကမာၻစစ္ၾကီးနဲ႕ တုိးခဲ့တယ္ေပါ့။ သူတစ္ဦးသာ မဟုတ္ပါဘူး။ ပညာရွင္ေတြ ပညာတတ္ေတြ အႏုပညာသမားေတြ ဟာ သည္လုိစစ္ၾကီးအတြင္းမွာ ဘယ္လို ဆက္လက္ ေနထုိင္ေနၾကသလဲ ဆုိတာကို အခုလမွာ ဆက္ပါမယ္။ ဘာသာျပန္တင္ဆက္မူရဲ႕ တတိယပိုင္းလုိ႕ ေျပာလုိ႕ရပါတယ္။ အဓိက ဇာတ္ေကာင္ကေတာ့ လစ္ ပါ။)
(Joseph Carl Robnett Licklider (J.C.R Licklider) (March 11, 1915 – June 26, 1990) ဂ်ဴးဆက္ ကားလ္ ေရာ့ဘ္နက္ လစ္ကလီဒါ ။ သူ႕ကုုိ အတိုုေကာက္ J.C.R ဒါမွမဟုုတ္ ‘Lick’ လစ္ လိုု႕သိထားပါတယ္။ သူက အေမရိကန္လူမ်ဴိး စိတ္ပညာပညာရွင္၊ ကြန္ျပဴတာသိပၺံပညာရွင္ တစ္ဦးျဖစ္ပါတယ္။ အခုဘာသာျပန္တင္ဆက္မူမွာ ဘာသာျပန္သူရဲ႕ ျဖည့္စြက္ခ်က္ေတြကို အခုလို ကြင္းစကြင္းပိတ္မ်ားနဲ႕ ေဖာ္ျပသြားပါ့မယ္။ ရည္မွန္းခ်က္ၾကီးမားတဲ့ သူတစ္ေယာက္ရဲ႕ အသံေတြကို ၾကားေနရမယ့္ သူ႕အေၾကာင္းေတြပါ။ ခံစားၾကည့္ၾကပါ။ )
ဆူညံပြက္ေလာရုိက္ေနတဲ့ စစ္ပဲြေတြကုိ အသြင္ေျပာင္းဖို႕ဆုိပါေတာ့။ အေမရိကန္က ဒုတိယကမာၻစစ္ထဲ စတင္၀င္ေရာက္လာေတာ့ ေလတပ္ စစ္စခန္းဟာျဖင့္ ဘယ္ေလာက္ေတာင္ နားျငီးေလာက္စရာ ေကာင္းလုိက္မလဲလုိ႕ ေတြးသာၾကည့္လုိက္ပါေတာ့။ အင္ဂ်င္စက္ၾကီးေတြရဲ႕ ေၾကာက္မက္ဖြယ္ အသံေတြ၊ အခ်င္းခ်င္း ပစ္ခတ္ၾကတဲ့ ေပါက္ကဲြသံေတြ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ စာတစ္ပုဒ္ စပ္အုံးမလား။ နည္းပညာဆုိင္ရာ ဆက္သြယ္ေရးဆုိင္ရာ စက္မူပိုင္းဆုိင္ရာ တုိးတက္ျမင့္မားလာမူေအာက္မွာ တုန္ခါသံေတြကလည္း တုိးလာတယ္ ဆုိပါေတာ့။ ေလယာဥ္မူဴးေတြလည္း ဒါေတြကုိ ေတာ့ျဖင့္ျငီးေငြ႕လာၾကပီေပါ့။ စစ္အတြင္း အေမရိကန္ေလယာဥ္ပ်ံေတြဟာ ခက္ခက္ခဲခဲနဲ႕ ဆင္းသက္ရ၊ ေဘးမသီရန္မခ ဆုိတာဟာ ေတာ္ေတာ္ေလး ရွားပါးတယ္ လို႕ဆုိရမွာပါ။
၁၉၄၀ခုႏွစ္ ေႏြအကုန္ေလာက္မွာ ဆုိပါစုိ႕။ ျဗိတိသ ွ်စစ္တပ္ဟာ လန္ဒန္ကုိ အေစာကတည္းက သိမ္းခဲ့ပီးသားျဖစ္ပါတယ္။ သည္ေတာ့ အေမရိကားမွာလည္း ေလတပ္ဟာ စစ္အတြက္ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္မူေတြ လုပ္ထားသင့္တယ္လုိ႕ ဆုံးျဖတ္ထားပါတယ္။ အခ်ိန္အနည္းငယ္အတြင္းမွာ တုိက္ခုိက္မူေတြမွာ အသုံးတည့္မယ့္ သုေတသနပညာရွင္ေတြ၊ ထိမ္းသိမ္းေရးမွဴးေတြလုိအပ္တယ္လုိ႕ စဥ္းစားေနၾကတဲ့အခုိက္ ဒီအလုပ္ကုိ ေခါင္းေဆာင္ေပးမယ့္သူ Leo Beranek (လီရုိ ဘားနက္) ဆီေရာက္လာတယ္။ သူက ဟားဗက္က ရူပေဗဒပညာရွင္ျဖစ္ပီး သိပၸဒီဂရီဆုိင္ရာ ေဒါက္တာ ပူပူေႏြးေႏြးေလး ျဖစ္ပါတယ္။ ဘားနက္က ရုတ္တရက္ဆုိသလုိ သူ႕ကုိ တာ၀န္ေပးအပ္ခံရတာအေပၚ နည္းနည္းေတာ့ စိတ္လွဴပ္ရွားမိတယ္ေပါ့။ သူက ခ်က္ခ်င္းဆုိသလို ေလတပ္နဲ႕ စကားေျပာဖုိ႕ လုပ္တယ္။ စိတ္ပညာေဗဒနဲ႕ ရူပေဗဒဆုိင္ရာ ထိပ္တုိက္ေဗဒ ဆုိပါေတာ့ေလ။ အသံ၏ သေဘာတရားကုိ ေဆြးေႏြးဖုိ႕ ေလ့လာဖုိ႕ ။ အဲသည္ ဌာန ၂ခု ကုိ ေပါင္းစီးလုိက္ေတာ့ ဘာတဲ့ “စိတ္ပညာ-အသံေဗဒ“ ဆိုပီး ေပၚလာတယ္။ ဘားနက္က သူ႕စိတ္ၾကိဳက္ ဟားဗက္က စိတ္ပညာရွင္ အသက္ ၃၇ ႏွစ္အရြယ္ Stanley Smith (စတန္လီစမစ္) ကုိ ေရြးတယ္။ စတန္လီစမစ္ ေခၚ စမစ္တီ ေခၚ စတီဗင္ တဲ့။
ေရြးတာေတာ္ပါတယ္။ အဲသည္စတီဗင္ဆုိတဲ့သူက ၾကံ့ခုိင္တယ္၊ သူ႕အဖုိးဆီက ခရစ္ယာန္ဘာသာဆိုင္ရာ ဘာသာေရးအေမြေတြရထားတယ္။ ျပီးေတာ့ သူကရုိးရုိးဘြင္းဘြင္းသမား။ သူက အလုပ္ကုိ စိုက္စုိက္မတ္မတ္လုပ္တတ္တယ္။ သူက ေျပာထားရင္ ေျပာတဲ့အတုိင္း တေသြမသိန္း လုပ္လုိက္ရမွ။ သူက ကမာၻေပၚမွာ အေကာင္းဆုံး စိတ္ပညာေဗဒပညာရွင္ လို႕မွတ္ယူရမယ့္သူပါ။ စတီဗင္လုပ္ရတာက ရွင္းပါတယ္။ အရည္အခ်ငး္ရွိတဲ့ သူေတြကုိငွားမယ္၊ လိုအပ္တဲ့ ပစၥည္းကရိယာ ၀ယ္မယ္၊ သူတုိ႕ကုိ ၁ေန႕ ၁၄နာရီခုိင္းမယ္။ ပထမကမာၻစစ္အျပီးမွာ စတီဗင့္အလုပ္ရုံမွာ သုေတသနပညာရွင္ အေယာက္ ၅၀နီးပါး ေမြးထားပီးပီ။
ကဲ စဥ္းစားၾကည့္လုိက္ရေအာင္။ ပထမဦးဆုံး သူ႕အလုပ္ရုံမွာ ခန္႕ခံခဲ့ရသူဘယ္သူ ျဖစ္မလဲလို႕။ အသက္ ၂၇ နွစ္အရြယ္ J.C.R Licklider( ေဂ်-စီ-အာ္ လစ္လီဒါ ) ေပါ့။ (ဒီစာအုပ္ ရဲ႕ ဇာတ္လုိက္ျဖစ္လာမယ့္သူ)။ သူနဲ႕၅ မိနစ္ေလာက္ စကားေျပာအျပီးမွာ ေရြးဖို႕ဆုံးျဖတ္ျဖစ္သြားတယ္ေပါ့။ ၁၉၄၂ခုနွစ္ ေႏြဦးရာသီကာလရဲ႕ အင္တာဗ်ဴးအျပီးမွာ သူက “ကၽြန္ေတာ့အတြက္ သည္ေကာင္ေလး လုိအပ္တယ္၊ ကၽြန္ေတာ့္အတြက္ တပည့္တစ္ေယာက္ ရပါပီ“ လို႕ထုတ္ေျပာခဲ့ပါတယ္။
သူတုိ႕နွစ္ေယာက္ ရင္ဘတ္ခ်င္း တူတယ္တဲ့။ လစ္ ရဲ႕ အျမင္နဲ႕ စတီဗင္လုပ္ေနတဲ့ အလုပ္နဲ႕ ဘက္ညီတယ္ ဆုိပဲ။ စိတ္ကူးဆုိင္ရာ အျမင္ေတြကို အျပင္ကို ဆဲြထုတ္ေပးဖုိ႕ လစ္ က တာ၀န္ယူမယ္၊ ဘားနက္ရဲ႕ အလုပ္ရုံမွာ ရူပေဗဒပညာရွင္ေတြနဲ႕ လ ွ်ပ္စစ္အင္ဂ်င္နီယာေတြနဲ႕ ဆက္သြယ္ေပးမယ္။ စတီဗင္ ကမ္းလွမး္ထားတဲ့ “စိတ္ပညာဆုိင္ရာ အသံေဗဒ အလုပ္ရုံ“မွာ ၁၉၄၂ေနြရာသီကစလုိ႕ အျမဲတမ္း၀န္ထမ္းအျဖစ္ လုပ္ေပးဖုိ႕ လစ္က ခ်က္ခ်င္းလက္ခံလုိက္တယ္။
ဟားဗက္ တကၠသိုလ္ရဲ႕ အဲသည္တုန္းက ေခတ္ကာလ ဆုိင္ရာအရ ေျပာရရင္ေတာ့ အဲသည္အလုပ္ရုံဆုိတာဟာ ပတ္၀န္းက်င္္္္္္္္္္္အားျဖင့္ ဆုိး၀ါးတယ္ စိတ္၀င္စားဖြယ္မေကာင္းပဲ ညီးေငြ႕ဖြယ္ ျဖစ္ပါသတဲ့။ ဒါေၾကာင့္ ၀န္ထမး္ေတြက ငရဲခန္း လုိ႕ေခၚၾကတယ္။ ေခၚေလာက္ပါတယ္။ သုေတသနလုပ္ရတဲ့ အဲသည္ ဟားဗာ့ ရိပ္သာဟာျဖင့္ စစ္ဖက္ပိုင္းဆုိင္ရာ အခ်က္အလက္ေတြအတြက္ ေနရာလုံး၀မရွိသေလာက္ပါပဲ။ ဒါကုိ ဘယ္သူမွလည္း သေဘာမက်ပါဘူး။ ဒါ့အျပင္ အသံပုိင္းဆုိင္ရာ သုေတသနလုပ္ရတဲ့ အလုပ္ခန္းက ဟားဗက္ရိပ္သာ ရဲ႕ ျပင္ပက ၀င္ရတဲ့ တံခါးေပါက္။ အဲသည္ ေနရာဟာ ဗစ္တုိးရီးယားတုိ႕ ေဂါသစ္တု႕ိေခတ္က အမွတ္တရ ခန္းမၾကီးရဲ႕ ေျမေအာက္ခန္း လုိ႕ဆုိပါတယ္။ သည္ေတာ့ အုတ္နီခဲေရာင္ ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္းကို မ်က္စိထဲျမင္ၾကည့္လုိက္ပါ။ စစ္ပဲြေတြ ဆင္ႏြဲခဲ့ရတဲ့ နန္းေတာ္ပုံစံမ်ဴိး။ အျပင္ဘက္ထုတ္ထားတဲ့ ေျမေအာက္ခန္းတံခါး ကေနၾကည့္ုလုိက္ရင္ ဘယေ္နရာကု ိေရာက္လုိ႕ ဘယ္ေပါက္ေနတယ္ဆုိတာ မသိႏုိင္မျမင္ႏုိင္တဲ့ အေနအထားပါ။ အတြင္းကို ၀င္ၾကည့္လုိက္ဦးမလား။ စတီဗင္ကုိယ္တုိင္ေတာ့ အဲသည္ထဲ ၀င္သြားရတာကိုက တကယ့္ကုိ ငရဲတြင္းထဲပါပဲတဲ့။ လစ္ တစ္ေယာက္ရဲ႕ ပထမဦးဆုံး ရုံးတက္တာကုိ ေျပာရရင္ သူလည္းပဲ ေလာင္ကၽြမ္းေနတဲ့ ပုိက္လုံးၾကီးထဲက က်ဴိးပဲ့ေနတဲ့ ရုံးခန္းေတြၾကားထဲ ေရာက္သြားရသလိုပါ။ အလုပ္ခန္းထဲကုိ ခပ္သြက္သြက္ ၀င္လုိက္မိေတာ့ ဖုန္အလိမ္းလိမ္းတက္ေနတဲ့ အေဆာက္အဦပ်က္ ၾကီးျဖစ္ေနတယ္။
စတီဗင္ကေတာ့ ဒီျပႆနာကို ခပ္ျမန္ျမန္ပဲ ေျဖရွင္းတယ္။ စတီဗင္ ဟာ တဲ့။ သူရင္ဆုိင္ေနရတဲ့ အဓိကလုပ္ငန္းစဥ္ကုိ ခပ္သြက္သြက္ပဲ လုပ္သြားတယ္ လို႕ Georgw Miller (ေဂ်ာ့ေမလာ) က စတီဗင္ ၁၉၇၃ ခုႏွစ္ကြယ္လြန္ခိ်န္တုန္းက အမွတ္တရေျပာျပသြားတယ္။ “ေျပာရရင္ သူအလုပ္လုပ္ပုံက ေျပးလႊားေနသလုိ အားကုန္ေမာင္းေနတာပါ“ ။ စတီဗင့္ ဘဲြ႕က “ဒါရုိက္တာ“ ပါ။ သူက အဲဒီလုိၾကီး ေနတာမဟုတ္ဘူး ဆုိပါေတာ့။ မုန္တုိင္းၾကားထဲ ရွိရွိသမ ွ် တာ၀န္ယူျပီး သိမ္းၾကံဳးလုပ္ေနသလိုပါပဲ။ ျမန္ျမန္လုပ္ရင္ ျမန္ျမန္ပီးမယ္ ျမန္ျမန္ငရဲတြင္းထဲက ထြက္ရမယ္ အဲသလုိခံယူထားပုံပါ။
မစ္လာရယ္ လစ္ရယ္ ျပီးေတာ့ ေနာက္အဖဲြ႕သားေတြရယ္ဟာ အဲသည္ ပတ္၀န္းက်င္ဆုိးထဲမွာ စီမံခန္႕ခဲြမူ ေတြနဲ႕ အတူတကြ လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါဟာ ဒါရုိက္တာ တစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ စတီဗင့္ကို ၾကည့္ပီး အားလုံးစိတ္ပါလက္ပါ ျဖစ္သြားၾကတယ္လုိ႕ ေျပာလုိ႕ရပါတယ္။ သူကေလ.. ရုံးခန္းတံခါး၀ကုိ ျဖတ္ကနဲေရာက္လာပီး “ခင္ဗ်ားတုိ႕ ဘာလုပ္ရမယ္ဆုိတာ သိတယ္မဟုတ္လား“ လုိ႕ အသံျဗဲၾကီးနဲ႕ ေအာ္ပါတယ္။ ေျပာရရင္ လူလုိသူလုိ နွဴတ္ဆက္ၾကတဲ့ “ဂြတ္ေမာနင္း“ ဆုိတဲ့ အေျခခံယဥ္ေက်းမူ စကားလုံး မ်ဴိးကုိ ဟန္ေဆာင္ပန္ေဆာင္ ေျပာမေနဘူးေပါ့။ အေရးၾကီးတာ သူ႕ အလုပ္ခန္း အသက္၀င္ေနဖုိ႕။ “ အဲသည္အလုပ္ခန္းဟာျဖင့္ သူ႕မိသားစုပဲ။ အဖဲြ႕သားေတြဟာ ကုိယ့္တာ၀န္ကုိယ္ယူၾက။ သူတုိ႕ဟာ သည္မိသားစု၀င္ေတြျဖစ္တယ္ တူေတြ ေမာင္နွမ၀မ္းကဲြေတြ ေဆြမ်ဴိးေတြ”လုိ႕ မစ္လာက ေရးခဲ့တယ္။ “စည္းနဲ႕ကမ္းနဲ႕ သည္ခရီးကို ဆက္ေလ်ာက္ေနၾကပါတယ္။ အဖဲြ႕သားေတြ အားလုံး ေကာင္းက်ဴိးအတြက္ပါ။ “ မိသားစုဆုိတဲ့ စကားလုံးနဲ႕ ကိုက္ညီတဲ့ ေပ်ာ္ပဲြစားထြက္တာ ညစာထြက္စားၾကတာ စေနတနဂၤေႏြ ခရီးထြက္ရင္းနဲ႕ အလုပ္ေတြပါ သယ္ပီး လုပ္ၾကတာ ေႏြရာသီနဲ႕ ေဆာင္းရာသီေတြမွာ စကိတ္စီးၾကတာေတြလည္း ပါပါတယ္။
အခု လစ္ အေၾကာင္းကို ေျပာရရင္ သူကလည္း လူတမ်ဴိးပါ။ သူကလည္း စတီဗင့္ေလာက္ေတာ့ အသာေလး။ သူက ပုိသာတာက ေပ်ာ္တတ္တယ္။ “လစ္အေၾကာင္း မွတ္မိသေလာက္ ေျပာရရင္ သူ အလုပ္ခန္းမွာ လုပ္ရင္းက စမစ္ရဲ႕ သဘာတူခ်က္နဲ႕ ရန္ပုံေငြထားတဲ့ စနစ္ကုိ လုပ္တယ္။ မိသားစု ဘ႑ာေငြစုျခင္းေပါ့။“ လို႕ Karl Kryter (ကားလ္ခရစ္တာ) ကေျပာျပတယ္။ သူက ေရာ့ခ်က္စတာ တကၠသုိလ္မွာတုန္းက လစ္၇ဲ႕ အခန္းေဖာ္လဲျဖစ္ အရင္းနွီးဆုံးသူငယ္ခ်င္းလည္း ျဖစ္ခဲ့တယ္။ “သူက တေန႕ေတာ့ အ၀တ္ေရာင္းတဲ့ဆုိင္ကို သြားပီး ၀ါယာၾကိဳးလို ဟာေတြ ၀ယ္လာတယ္။ ျပီးေတာ့ အလုပ္ခန္းထဲမွာ အဲဒါေတြနဲ႕ အလုပ္လုပ္ေနလုိက္တာ ေနာက္တေန႕ ကူူးတဲ့တုိင္ေအာင္ပဲ။ အဲဒီ ဟာကုိ သူက စနက္ပီ လို႕အမည္ေပးလုိက္တယ္။ ေျပာရရင္ ဒါမ်ဴိး ကို တကၠသိုလ္မွာ စမ္းသပ္ခန္းသုံးဖုိ႕ အပ္ရင္ ၂လကေန ၃လ ၾကာတယ္။ သူကအဲဒါကုိ လြယ္လြယ္ကူကူလုပ္လုိက္တာ။ အဲသည္၀ါယာၾကိဳးအဆက္ေတြနဲ႕ သူဟာ အသံခ်ဲ႕စက္ေတြမွာ သုံးလုိ႕ရေအာင္ လုပ္ေပးတယ္။ သူလုိခ်င္တဲ့ ပုံစံကုိ တီထြင္လိုက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။“
အဲသည္ “စိတ္ပညာဆုိင္ရာ အသံဖဲြ႕စည္း တည္ေဆာက္မူ အလုပ္ခန္း“ သုေတသနမွာ လစ္လုပ္ခဲ့တာေတြက အသံလွဴိင္းေတြကုိ နားလည္ေစတဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္ပါတယ္၊ ေရဒီယို တယ္လီဖုန္း အခ်က္ျပအမွတ္အသားေတြက နားဆင္သူရဲဲ႕ လက္ခံေပးမူဆုိင္ရာ ခံစားမူစြမ္းရည္ကုိ သိရွိေစတဲ့ သုေတသနေတြ ျဖစ္တယ္။ သူကုိယ္တိုင္ေတာင္မွ အဲသည္ေတြ႕ရွိမူ သုေတသနေတြကုိ အံ့ၾသမိတယ္ဆုိတယ္။ တျခားသူေတြေတာ့ ဆုိဖြယ္ရာမရွိဘူး ဆိုပါေတာ့။
သူက A E I O U (ေအ အီး အုိင္ အုိ ယူ) ဆုိတဲ့ အဂၤလိပ္စာလုံးေတြကို အေျခခံပီး အသံထြက္စနစ္နဲ႕ တည္ေဆာက္တဲ့ ပုံစံကုိ ေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။ အဲသည္စနစ္ကုိ သုံးျပီး ေနာက္ခံ အသံကို ထုတ္တယ္။ အဲသည္ ေတြ႕ရွိခ်က္က ထုိဓါတ္ခဲြခန္း အလုပ္ရုံအတြက္ သိပ္ကုိ ေရွ႕ေရာက္သြားေစတယ္။ ဒါကုိ လစ္က လူတုိင္း နားလည္မယ့္ စကားလုံး Peak Clipping “ ပိခ္ ကလစ္ပင္း “ လုိ႕ေခၚလုိက္တယ္။ (ပိခ္ ကလစ္ပင္းဆုိျပီး လူတုိင္းနားလည္တဲ့စကား လုိ႔ဆုိလုိက္ေသာလည္း ကိုယ့္မွာ နားမလည္ဘူး ျဖစ္သြားတယ္။ သခ်ာၤဘာသာရပ္မွာ ဆုိရင္ (ဆုိင္းဥပေဒသ) Sine Rule ကုိ ဂရပ္ဆဲြျပျပီး ရွင္းျပရင္ပုိလြယ္တယ္။ လူတိုင္း နားလည္ေအာင္လည္း ရွင္းမျပတတ္ဘူး။ သူ႕အဓိပၸါယ္ကုိ အတိအက်ေဖာ္ထုတ္ပါက peak ဆုိတာ အျမင့္ဆုံး ထိပ္ဆုံးကုိ ေျပာတာပါ။ အသံလွဴိင္း၏ အျမင့္ဆုံးေနရာေပါ့။ clipping က ျဖတ္တာ၊ တိတာ။ ဆုိေတာ့ အသံလွဴိင္းထိတ္ဆုံးပုိင္းကုိ တိခ်လိုက္တာ ျဖတ္ခ်လုိက္တာ။ သည္လုိ အသံလွဴိင္းဆုိင္ရာ အေျခခံသေဘာတရားေတြနဲ႕ လစ္ က ဂရပ္ေတြဆဲြခဲ့တယ္၊ အသံလွဴိင္းေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တယ္လို႕ ပဲဆုိၾကပါစုိ႕။) ဒီေတြ႕ရွိခ်က္အေၾကာင္းေျပာတာနဲ႕ လစ္ ဆုိတဲ့နံမယ္က တြဲပီး ပါလာရေတာ့တာပါပဲ။
သူ႕အေၾကာင္း ဆက္ရရင္ သူက… လစ္ က.. ေမြးရာပါ ေခါင္းေဆာင္ ျဖစ္လာသူလုိ႕ ဆုိရမွာပါ။ ေနာက္ေတာ့ လစ္ရယ္၊ ခရစ္တာရယ္၊ သုေတသနပညာရွင္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရယ္ အပါအ၀င္တုိ႕ကုိ အဲဒီအလုပ္ခန္းကေနပီးေတာ့ ဖေလာ္ရီဒါမွာ အေျခစုိက္တဲ့ ေလတပ္စခန္းဆီကုိ အေခၚလႊတ္ကာ စစ္ပုိင္းဆုိင္ရာ ေရဒီယုိအခ်က္ျပ စခန္းဆီကုိ ပို႕ခဲၾကရပါတယ္။ အဲသည္အျဖစ္ေတြဟာ လစ္အတြက္ ေနာက္ပုိင္းက်ေတာ့ စိတ္၀င္စားဖြယ္ ၀တၱဳဇာတ္လမ္းေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ အဲသည္စခန္းကုိ ေရာက္ေရာက္ခ်င္း တစ္ဦးခ်င္းဆီကုိ သူတုိ႕ရာထူးက ဘာလဲ ဘယ့္နဲ႕ နဲ႕စစ္ေဆးခံရေတာ့ သူတုိ႕က သူတုိ႕ကုိယ္သူတုိ႕ “ဗုိလ္” လု႕ိေျဖၾကေတာ့ သူတုိ႕ကုိ အခန္းက်ဥ္းကေလးေတြဆီ ပို႕လုိက္တယ္ေပါ့။ အဲ … ဒါေပမယ့္ လစ္ ကေတာ့ သူ႕ကိုယ္သူ “ဗုိလ္မွဴး“ လုိ႕ေျဖလုိက္တယ္။ ဒါနဲ႕ သူက အရာရွိေတြ ရိပ္သာမွာ အခန္႕သားေနရာေပးခံရပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ သူတုိ႕အားလုံး ညစဥ္ ေတြ႕ဆုံေပ်ာ္ပါးၾကေတာ့ အတူတူပါပဲ။ လစ္က အိပ္ေတာင္အိပ္ရဲ႕လားမသိ၊ အလုပ္ေတြလည္းလုပ္ ပါတီပဲြေတြလည္း ညစဥ္ႏြဲေပါ့။
လစ္ ဟာ Louise Carpenter Thomas (လူ၀ွစ္ ကာပန္ဒါေသာမတ္ ) ဆုိတဲ့ အသက္ ၂၃ႏွစ္အရြယ္ အမ်ဴိးသမီးအတြင္းေရးမွဴးမေလးနဲ႕ ခင္မင္ရင္းနွီးခ့ဲၾကတယ္။ အဲသည္တုန္းက အတြင္းေရးမွဴးမိန္းခေလးဆုိလို႕ ၂ေယာက္ပဲရွိပါတယ္။ (သည္ေနရာမွာ ဘာသာျပန္သူအေနနဲ႕႔ ျဖတ္ေျပာရရင္ေတာ့ သူတုိ႕၂ေယာက္ အေၾကာင္းေတြကုိ စာေရးဆရာက စာ၂မ်က္နွာေလာက္ က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ေရးထားပါတယ္။ အဒီမိန္းခေလးမွာ အိမ္ေထာင္ရွိတယ္။ သူတုိ႕၂ေယာက္က အလုပ္ခန္းမွာ ေတြ႕ၾကတယ္။ လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္ေတြ ျဖစ္လာတယ္။ လူ၀ွစ္ က လစ္ကုိ ရယ္စရာေမာစရာေတြ ေျပာတတ္တဲ့သူတစ္ေယာက္အျဖစ္ ျမင္တယ္။ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ေနတတ္တယ္၊ အၾကံညဏ္ေတြလည္း ထုတ္ေနတတ္တဲ့သူ လို႕ဆုိထားပါတယ္။ ေနာက္ေတာ့ လူ၀ွစ္ဟာ သူ႕ခင္ပြန္းျဖစ္သူနဲ႕ ၁၉၄၄မွာ ကြာရွင္းခဲ့ကာ လစ္နဲ႕ ၁၉၄၅ ခုနွစ္ ဇန္န၀ါရီ ၂၀မွာ လက္ထပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေလာက္ အတုိခ်ဴပ္ပဲ သိထားရင္ ျဖစ္တာေၾကာင့္ ယခု ငရဲခန္းက အေၾကာင္းေတြ ဆက္ပါ့မယ္။)
သိပ္ေတာ့မလြယ္ဘူးေလ။ စဥ္းစားၾကည့္ သည္ေလာက္ အလုပ္ေတြမ်ား၊ ခက္ခဲ ပီး ငရဲလုိအခန္းမွာ အလုပ္လုပ္ေနၾကရတဲ့ အခ်ိန္မွာ သူက (လစ္ကို ေျပာတာပါ) အခ်စ္ေရးကိစၥေတြ၊ အိမ္ေထာင္ေရးကိစၥေတြက ပါ၀င္ပတ္သက္လာေနတယ္ဆုိေတာ့။ ဒါေပမယ့္ အဲသလုိဆုုိပီး သူ႕ကုိ အလုပ္မွာ လစ္ဟာသြားတဲ့သူလု႕ိေျပာ လုိ႕မရေအာင္ လစ္ ဟာ သူ႕အခ်ိန္ေတြ ကို အလစ္မေပးပဲ အဆုံးမရွိ အလုပ္ေတြလုပ္ေနတယ္။
“သူက အလုပ္ခန္းထဲမွာ တခ်ိန္လုံး နွစ္ျမဳပ္ေနတာပါပဲ” လုိ႕ သူနဲ႕အတူတူလုပ္တဲ့ လီရုိ ဘားနက္က ေျပာျပပါတယ္။ သူ႕ဇနီးျဖစ္လာတဲ့ လူ၀ွစ္ ကလည္း သူ႕ေယာက်ၤးက တခ်ိန္လုံး ေတြးေခၚၾကံဆေနတာ၊ အၾကံညဏ္ေတြ ထုတ္ေနတာ ကို သိတယ္။
“သူက ဘာဆက္လုပ္ရမယ္ ဆုိတာကုိ တခ်ိန္လုံး ေတြးေနေတာ့ကာ ခုနက ရတဲ့ စိတ္ကူးေတာင္ ေဟာင္းသြားပီ။ သူစိတ္၀င္စားပါတယ္ဆုိတာကလည္း ျဖတ္ကနဲဆုိ သိပ္စိတ္မ၀င္စားေတာ့ဘူး ျဖစ္သြားတတ္ပါတယ္။ သူက ရူပေဗဒကုိ ေလ့လာခ်င္တယ္။ သခ်ာၤဘာသာကုိလည္း ေလ့လာၾကံဆခ်င္တယ္။ သူက တစ္ခုခုကုိ ေလ့လာခ်င္ျပီဆုိရင္ အဲဒီဘာသာရပ္မွာ ထိတ္ဆုံးေရာက္ေနတဲ့သူေနာက္ကုိ လိုက္ေတာ့တာပဲ။ “ လုိ႕ လစ္ရဲ႕ ဇနီးသည္ လူ၀ွစ္ က လစ္ အေၾကာင္းေတြကုိ ျပန္ေျပာင္း ေျပာျပခဲ့ပါတယ္။
မေမ့သြားေအာင္ ထပ္ေျပာရရင္ေတာ့ လစ္က ကြန္ျပဴတာေတြနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ရွည္လ်ားတဲ့ လမ္းတစ္ခုကို ေဖာက္ေနတာပါ။ ကြန္ျပဴတာဆုိတဲ့ ပန္းတုိင္ကုိေရာက္မယ့္ ၾကီးက်ယ္ တဲ့ လမ္းတစ္ခုကို ေဖာက္ေနတာပါ။ သူက သူစိတ္၀င္စားတဲ့ ဘာသာရပ္ေတြနဲ႕ ပတ္သက္လုိ႕ ထိတ္ဆုံးေရာက္ေနတဲ့သူေတြဆီ မရရေအာင္ လုိက္ေနတယ္ ဆုိတာက သူ႕ကုိ တစ္ခုခု သင္ေပးဖုိ႕၊ သူ ဟားဗက္မွာ သင္ၾကားခဲ့တာေတြနဲ႕ မတူတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြကုိ သူ႕ကုိ ပို႕ခ်ဖုိ႕ ျဖစ္ပါတယ္။ သည္လုိနဲ႕ သူဟာ ယခု ေရာက္ရွိေနတဲ့ ကန္းဘရစ္ကေန ၂မုိင္အကြာက မက္ဆက္ခ်ဴးဆက္ စက္မူတကၠသိုလ္ Massachusetts Institute of Technology (MIT) က သူ႕ကုိ ပညာေတြသင္ေပးမယ့္သူေတြရွိရာအရပ္သို႕ တပည့္ခံရန္ သြားခဲ့ပါေတာ့တယ္။
(ျဖည့္စြက္ခ်က္။ လစ္ဟာ ဟားဗက္တကၠသိုလ္ က အလုပ္ခန္းမွာ ၁၉၄၃မွ ၁၉၅၀ သုေတသနဆုိင္ရာ အလုပ္လုပ္သူအေနနဲ႕ တာ၀န္ယူထားရုံမက ကထိက အျဖစ္လည္း စိတ္ပညာဆုိင္ရာ အသံေဗဒ ဌာနမွာ အလုပ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။)
ဂ်ဴနီယာ၀င္း
(ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္)
(2001 ခုုနွစ္ထုုတ္ M. Mitchell Waldrop (အမ္ မီခ်ယ္ ၀ါလ့္ဒေရာ့) ေရးသားေသာ The Dream Machine မွ In The Dungeon ကုိ ဘာသာျပန္ထားပါတယ္။ J.C.R. Licklider နဲ႕ သူ႕ရဲ႕ ပါစင္နယ္ကြန္ျပဴတာ နည္းပညာေတာ္လွန္ေရး အေၾကာင္း ဆုုိပါေတာ့ လုုိ႕စာအုုပ္မွာ ေၾကာ္ျငာထားပါတယ္။)
(အရင္တလေက်ာ္က “အိပ္မက္ထဲက စက္ပစၥည္း“ အမည္နဲ႕ သည္စာအုပ္ကုိ မိတ္ဆက္ထားတယ္။ ျပီးခဲ့တဲ့လမွာေတာ့ “မစ္ဇူရီကေကာင္ကေလး“ လစ္ ကိုမိတ္ဆက္ထားပါတယ္။ သူ႕မိသားစုေတြနဲ႕မိတ္ဆက္ေပးထားတယ္။ သူဟာ ေဒါက္တာဘဲြ႕ရပီးလုိ႕ သူ႕ဘ၀ကို ထိမ္းေက်ာင္းေတာ့မယ့္အခ်ိန္ ၁၉၄၂ ကာလေတြမွာ မလဲြသာမေရွာင္သာ ကမာၻစစ္ၾကီးနဲ႕ တုိးခဲ့တယ္ေပါ့။ သူတစ္ဦးသာ မဟုတ္ပါဘူး။ ပညာရွင္ေတြ ပညာတတ္ေတြ အႏုပညာသမားေတြ ဟာ သည္လုိစစ္ၾကီးအတြင္းမွာ ဘယ္လို ဆက္လက္ ေနထုိင္ေနၾကသလဲ ဆုိတာကို အခုလမွာ ဆက္ပါမယ္။ ဘာသာျပန္တင္ဆက္မူရဲ႕ တတိယပိုင္းလုိ႕ ေျပာလုိ႕ရပါတယ္။ အဓိက ဇာတ္ေကာင္ကေတာ့ လစ္ ပါ။)
(Joseph Carl Robnett Licklider (J.C.R Licklider) (March 11, 1915 – June 26, 1990) ဂ်ဴးဆက္ ကားလ္ ေရာ့ဘ္နက္ လစ္ကလီဒါ ။ သူ႕ကုုိ အတိုုေကာက္ J.C.R ဒါမွမဟုုတ္ ‘Lick’ လစ္ လိုု႕သိထားပါတယ္။ သူက အေမရိကန္လူမ်ဴိး စိတ္ပညာပညာရွင္၊ ကြန္ျပဴတာသိပၺံပညာရွင္ တစ္ဦးျဖစ္ပါတယ္။ အခုဘာသာျပန္တင္ဆက္မူမွာ ဘာသာျပန္သူရဲ႕ ျဖည့္စြက္ခ်က္ေတြကို အခုလို ကြင္းစကြင္းပိတ္မ်ားနဲ႕ ေဖာ္ျပသြားပါ့မယ္။ ရည္မွန္းခ်က္ၾကီးမားတဲ့ သူတစ္ေယာက္ရဲ႕ အသံေတြကို ၾကားေနရမယ့္ သူ႕အေၾကာင္းေတြပါ။ ခံစားၾကည့္ၾကပါ။ )
ဆူညံပြက္ေလာရုိက္ေနတဲ့ စစ္ပဲြေတြကုိ အသြင္ေျပာင္းဖို႕ဆုိပါေတာ့။ အေမရိကန္က ဒုတိယကမာၻစစ္ထဲ စတင္၀င္ေရာက္လာေတာ့ ေလတပ္ စစ္စခန္းဟာျဖင့္ ဘယ္ေလာက္ေတာင္ နားျငီးေလာက္စရာ ေကာင္းလုိက္မလဲလုိ႕ ေတြးသာၾကည့္လုိက္ပါေတာ့။ အင္ဂ်င္စက္ၾကီးေတြရဲ႕ ေၾကာက္မက္ဖြယ္ အသံေတြ၊ အခ်င္းခ်င္း ပစ္ခတ္ၾကတဲ့ ေပါက္ကဲြသံေတြ ကဗ်ာတစ္ပုဒ္ စာတစ္ပုဒ္ စပ္အုံးမလား။ နည္းပညာဆုိင္ရာ ဆက္သြယ္ေရးဆုိင္ရာ စက္မူပိုင္းဆုိင္ရာ တုိးတက္ျမင့္မားလာမူေအာက္မွာ တုန္ခါသံေတြကလည္း တုိးလာတယ္ ဆုိပါေတာ့။ ေလယာဥ္မူဴးေတြလည္း ဒါေတြကုိ ေတာ့ျဖင့္ျငီးေငြ႕လာၾကပီေပါ့။ စစ္အတြင္း အေမရိကန္ေလယာဥ္ပ်ံေတြဟာ ခက္ခက္ခဲခဲနဲ႕ ဆင္းသက္ရ၊ ေဘးမသီရန္မခ ဆုိတာဟာ ေတာ္ေတာ္ေလး ရွားပါးတယ္ လို႕ဆုိရမွာပါ။
၁၉၄၀ခုႏွစ္ ေႏြအကုန္ေလာက္မွာ ဆုိပါစုိ႕။ ျဗိတိသ ွ်စစ္တပ္ဟာ လန္ဒန္ကုိ အေစာကတည္းက သိမ္းခဲ့ပီးသားျဖစ္ပါတယ္။ သည္ေတာ့ အေမရိကားမွာလည္း ေလတပ္ဟာ စစ္အတြက္ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္မူေတြ လုပ္ထားသင့္တယ္လုိ႕ ဆုံးျဖတ္ထားပါတယ္။ အခ်ိန္အနည္းငယ္အတြင္းမွာ တုိက္ခုိက္မူေတြမွာ အသုံးတည့္မယ့္ သုေတသနပညာရွင္ေတြ၊ ထိမ္းသိမ္းေရးမွဴးေတြလုိအပ္တယ္လုိ႕ စဥ္းစားေနၾကတဲ့အခုိက္ ဒီအလုပ္ကုိ ေခါင္းေဆာင္ေပးမယ့္သူ Leo Beranek (လီရုိ ဘားနက္) ဆီေရာက္လာတယ္။ သူက ဟားဗက္က ရူပေဗဒပညာရွင္ျဖစ္ပီး သိပၸဒီဂရီဆုိင္ရာ ေဒါက္တာ ပူပူေႏြးေႏြးေလး ျဖစ္ပါတယ္။ ဘားနက္က ရုတ္တရက္ဆုိသလုိ သူ႕ကုိ တာ၀န္ေပးအပ္ခံရတာအေပၚ နည္းနည္းေတာ့ စိတ္လွဴပ္ရွားမိတယ္ေပါ့။ သူက ခ်က္ခ်င္းဆုိသလို ေလတပ္နဲ႕ စကားေျပာဖုိ႕ လုပ္တယ္။ စိတ္ပညာေဗဒနဲ႕ ရူပေဗဒဆုိင္ရာ ထိပ္တုိက္ေဗဒ ဆုိပါေတာ့ေလ။ အသံ၏ သေဘာတရားကုိ ေဆြးေႏြးဖုိ႕ ေလ့လာဖုိ႕ ။ အဲသည္ ဌာန ၂ခု ကုိ ေပါင္းစီးလုိက္ေတာ့ ဘာတဲ့ “စိတ္ပညာ-အသံေဗဒ“ ဆိုပီး ေပၚလာတယ္။ ဘားနက္က သူ႕စိတ္ၾကိဳက္ ဟားဗက္က စိတ္ပညာရွင္ အသက္ ၃၇ ႏွစ္အရြယ္ Stanley Smith (စတန္လီစမစ္) ကုိ ေရြးတယ္။ စတန္လီစမစ္ ေခၚ စမစ္တီ ေခၚ စတီဗင္ တဲ့။
ေရြးတာေတာ္ပါတယ္။ အဲသည္စတီဗင္ဆုိတဲ့သူက ၾကံ့ခုိင္တယ္၊ သူ႕အဖုိးဆီက ခရစ္ယာန္ဘာသာဆိုင္ရာ ဘာသာေရးအေမြေတြရထားတယ္။ ျပီးေတာ့ သူကရုိးရုိးဘြင္းဘြင္းသမား။ သူက အလုပ္ကုိ စိုက္စုိက္မတ္မတ္လုပ္တတ္တယ္။ သူက ေျပာထားရင္ ေျပာတဲ့အတုိင္း တေသြမသိန္း လုပ္လုိက္ရမွ။ သူက ကမာၻေပၚမွာ အေကာင္းဆုံး စိတ္ပညာေဗဒပညာရွင္ လို႕မွတ္ယူရမယ့္သူပါ။ စတီဗင္လုပ္ရတာက ရွင္းပါတယ္။ အရည္အခ်ငး္ရွိတဲ့ သူေတြကုိငွားမယ္၊ လိုအပ္တဲ့ ပစၥည္းကရိယာ ၀ယ္မယ္၊ သူတုိ႕ကုိ ၁ေန႕ ၁၄နာရီခုိင္းမယ္။ ပထမကမာၻစစ္အျပီးမွာ စတီဗင့္အလုပ္ရုံမွာ သုေတသနပညာရွင္ အေယာက္ ၅၀နီးပါး ေမြးထားပီးပီ။
ကဲ စဥ္းစားၾကည့္လုိက္ရေအာင္။ ပထမဦးဆုံး သူ႕အလုပ္ရုံမွာ ခန္႕ခံခဲ့ရသူဘယ္သူ ျဖစ္မလဲလို႕။ အသက္ ၂၇ နွစ္အရြယ္ J.C.R Licklider( ေဂ်-စီ-အာ္ လစ္လီဒါ ) ေပါ့။ (ဒီစာအုပ္ ရဲ႕ ဇာတ္လုိက္ျဖစ္လာမယ့္သူ)။ သူနဲ႕၅ မိနစ္ေလာက္ စကားေျပာအျပီးမွာ ေရြးဖို႕ဆုံးျဖတ္ျဖစ္သြားတယ္ေပါ့။ ၁၉၄၂ခုနွစ္ ေႏြဦးရာသီကာလရဲ႕ အင္တာဗ်ဴးအျပီးမွာ သူက “ကၽြန္ေတာ့အတြက္ သည္ေကာင္ေလး လုိအပ္တယ္၊ ကၽြန္ေတာ့္အတြက္ တပည့္တစ္ေယာက္ ရပါပီ“ လို႕ထုတ္ေျပာခဲ့ပါတယ္။
သူတုိ႕နွစ္ေယာက္ ရင္ဘတ္ခ်င္း တူတယ္တဲ့။ လစ္ ရဲ႕ အျမင္နဲ႕ စတီဗင္လုပ္ေနတဲ့ အလုပ္နဲ႕ ဘက္ညီတယ္ ဆုိပဲ။ စိတ္ကူးဆုိင္ရာ အျမင္ေတြကို အျပင္ကို ဆဲြထုတ္ေပးဖုိ႕ လစ္ က တာ၀န္ယူမယ္၊ ဘားနက္ရဲ႕ အလုပ္ရုံမွာ ရူပေဗဒပညာရွင္ေတြနဲ႕ လ ွ်ပ္စစ္အင္ဂ်င္နီယာေတြနဲ႕ ဆက္သြယ္ေပးမယ္။ စတီဗင္ ကမ္းလွမး္ထားတဲ့ “စိတ္ပညာဆုိင္ရာ အသံေဗဒ အလုပ္ရုံ“မွာ ၁၉၄၂ေနြရာသီကစလုိ႕ အျမဲတမ္း၀န္ထမ္းအျဖစ္ လုပ္ေပးဖုိ႕ လစ္က ခ်က္ခ်င္းလက္ခံလုိက္တယ္။
ဟားဗက္ တကၠသိုလ္ရဲ႕ အဲသည္တုန္းက ေခတ္ကာလ ဆုိင္ရာအရ ေျပာရရင္ေတာ့ အဲသည္အလုပ္ရုံဆုိတာဟာ ပတ္၀န္းက်င္္္္္္္္္္္အားျဖင့္ ဆုိး၀ါးတယ္ စိတ္၀င္စားဖြယ္မေကာင္းပဲ ညီးေငြ႕ဖြယ္ ျဖစ္ပါသတဲ့။ ဒါေၾကာင့္ ၀န္ထမး္ေတြက ငရဲခန္း လုိ႕ေခၚၾကတယ္။ ေခၚေလာက္ပါတယ္။ သုေတသနလုပ္ရတဲ့ အဲသည္ ဟားဗာ့ ရိပ္သာဟာျဖင့္ စစ္ဖက္ပိုင္းဆုိင္ရာ အခ်က္အလက္ေတြအတြက္ ေနရာလုံး၀မရွိသေလာက္ပါပဲ။ ဒါကုိ ဘယ္သူမွလည္း သေဘာမက်ပါဘူး။ ဒါ့အျပင္ အသံပုိင္းဆုိင္ရာ သုေတသနလုပ္ရတဲ့ အလုပ္ခန္းက ဟားဗက္ရိပ္သာ ရဲ႕ ျပင္ပက ၀င္ရတဲ့ တံခါးေပါက္။ အဲသည္ ေနရာဟာ ဗစ္တုိးရီးယားတုိ႕ ေဂါသစ္တု႕ိေခတ္က အမွတ္တရ ခန္းမၾကီးရဲ႕ ေျမေအာက္ခန္း လုိ႕ဆုိပါတယ္။ သည္ေတာ့ အုတ္နီခဲေရာင္ ဘုရားရွိခိုးေက်ာင္းကို မ်က္စိထဲျမင္ၾကည့္လုိက္ပါ။ စစ္ပဲြေတြ ဆင္ႏြဲခဲ့ရတဲ့ နန္းေတာ္ပုံစံမ်ဴိး။ အျပင္ဘက္ထုတ္ထားတဲ့ ေျမေအာက္ခန္းတံခါး ကေနၾကည့္ုလုိက္ရင္ ဘယေ္နရာကု ိေရာက္လုိ႕ ဘယ္ေပါက္ေနတယ္ဆုိတာ မသိႏုိင္မျမင္ႏုိင္တဲ့ အေနအထားပါ။ အတြင္းကို ၀င္ၾကည့္လုိက္ဦးမလား။ စတီဗင္ကုိယ္တုိင္ေတာ့ အဲသည္ထဲ ၀င္သြားရတာကိုက တကယ့္ကုိ ငရဲတြင္းထဲပါပဲတဲ့။ လစ္ တစ္ေယာက္ရဲ႕ ပထမဦးဆုံး ရုံးတက္တာကုိ ေျပာရရင္ သူလည္းပဲ ေလာင္ကၽြမ္းေနတဲ့ ပုိက္လုံးၾကီးထဲက က်ဴိးပဲ့ေနတဲ့ ရုံးခန္းေတြၾကားထဲ ေရာက္သြားရသလိုပါ။ အလုပ္ခန္းထဲကုိ ခပ္သြက္သြက္ ၀င္လုိက္မိေတာ့ ဖုန္အလိမ္းလိမ္းတက္ေနတဲ့ အေဆာက္အဦပ်က္ ၾကီးျဖစ္ေနတယ္။
စတီဗင္ကေတာ့ ဒီျပႆနာကို ခပ္ျမန္ျမန္ပဲ ေျဖရွင္းတယ္။ စတီဗင္ ဟာ တဲ့။ သူရင္ဆုိင္ေနရတဲ့ အဓိကလုပ္ငန္းစဥ္ကုိ ခပ္သြက္သြက္ပဲ လုပ္သြားတယ္ လို႕ Georgw Miller (ေဂ်ာ့ေမလာ) က စတီဗင္ ၁၉၇၃ ခုႏွစ္ကြယ္လြန္ခိ်န္တုန္းက အမွတ္တရေျပာျပသြားတယ္။ “ေျပာရရင္ သူအလုပ္လုပ္ပုံက ေျပးလႊားေနသလုိ အားကုန္ေမာင္းေနတာပါ“ ။ စတီဗင့္ ဘဲြ႕က “ဒါရုိက္တာ“ ပါ။ သူက အဲဒီလုိၾကီး ေနတာမဟုတ္ဘူး ဆုိပါေတာ့။ မုန္တုိင္းၾကားထဲ ရွိရွိသမ ွ် တာ၀န္ယူျပီး သိမ္းၾကံဳးလုပ္ေနသလိုပါပဲ။ ျမန္ျမန္လုပ္ရင္ ျမန္ျမန္ပီးမယ္ ျမန္ျမန္ငရဲတြင္းထဲက ထြက္ရမယ္ အဲသလုိခံယူထားပုံပါ။
မစ္လာရယ္ လစ္ရယ္ ျပီးေတာ့ ေနာက္အဖဲြ႕သားေတြရယ္ဟာ အဲသည္ ပတ္၀န္းက်င္ဆုိးထဲမွာ စီမံခန္႕ခဲြမူ ေတြနဲ႕ အတူတကြ လုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါဟာ ဒါရုိက္တာ တစ္ေယာက္ျဖစ္တဲ့ စတီဗင့္ကို ၾကည့္ပီး အားလုံးစိတ္ပါလက္ပါ ျဖစ္သြားၾကတယ္လုိ႕ ေျပာလုိ႕ရပါတယ္။ သူကေလ.. ရုံးခန္းတံခါး၀ကုိ ျဖတ္ကနဲေရာက္လာပီး “ခင္ဗ်ားတုိ႕ ဘာလုပ္ရမယ္ဆုိတာ သိတယ္မဟုတ္လား“ လုိ႕ အသံျဗဲၾကီးနဲ႕ ေအာ္ပါတယ္။ ေျပာရရင္ လူလုိသူလုိ နွဴတ္ဆက္ၾကတဲ့ “ဂြတ္ေမာနင္း“ ဆုိတဲ့ အေျခခံယဥ္ေက်းမူ စကားလုံး မ်ဴိးကုိ ဟန္ေဆာင္ပန္ေဆာင္ ေျပာမေနဘူးေပါ့။ အေရးၾကီးတာ သူ႕ အလုပ္ခန္း အသက္၀င္ေနဖုိ႕။ “ အဲသည္အလုပ္ခန္းဟာျဖင့္ သူ႕မိသားစုပဲ။ အဖဲြ႕သားေတြဟာ ကုိယ့္တာ၀န္ကုိယ္ယူၾက။ သူတုိ႕ဟာ သည္မိသားစု၀င္ေတြျဖစ္တယ္ တူေတြ ေမာင္နွမ၀မ္းကဲြေတြ ေဆြမ်ဴိးေတြ”လုိ႕ မစ္လာက ေရးခဲ့တယ္။ “စည္းနဲ႕ကမ္းနဲ႕ သည္ခရီးကို ဆက္ေလ်ာက္ေနၾကပါတယ္။ အဖဲြ႕သားေတြ အားလုံး ေကာင္းက်ဴိးအတြက္ပါ။ “ မိသားစုဆုိတဲ့ စကားလုံးနဲ႕ ကိုက္ညီတဲ့ ေပ်ာ္ပဲြစားထြက္တာ ညစာထြက္စားၾကတာ စေနတနဂၤေႏြ ခရီးထြက္ရင္းနဲ႕ အလုပ္ေတြပါ သယ္ပီး လုပ္ၾကတာ ေႏြရာသီနဲ႕ ေဆာင္းရာသီေတြမွာ စကိတ္စီးၾကတာေတြလည္း ပါပါတယ္။
အခု လစ္ အေၾကာင္းကို ေျပာရရင္ သူကလည္း လူတမ်ဴိးပါ။ သူကလည္း စတီဗင့္ေလာက္ေတာ့ အသာေလး။ သူက ပုိသာတာက ေပ်ာ္တတ္တယ္။ “လစ္အေၾကာင္း မွတ္မိသေလာက္ ေျပာရရင္ သူ အလုပ္ခန္းမွာ လုပ္ရင္းက စမစ္ရဲ႕ သဘာတူခ်က္နဲ႕ ရန္ပုံေငြထားတဲ့ စနစ္ကုိ လုပ္တယ္။ မိသားစု ဘ႑ာေငြစုျခင္းေပါ့။“ လို႕ Karl Kryter (ကားလ္ခရစ္တာ) ကေျပာျပတယ္။ သူက ေရာ့ခ်က္စတာ တကၠသုိလ္မွာတုန္းက လစ္၇ဲ႕ အခန္းေဖာ္လဲျဖစ္ အရင္းနွီးဆုံးသူငယ္ခ်င္းလည္း ျဖစ္ခဲ့တယ္။ “သူက တေန႕ေတာ့ အ၀တ္ေရာင္းတဲ့ဆုိင္ကို သြားပီး ၀ါယာၾကိဳးလို ဟာေတြ ၀ယ္လာတယ္။ ျပီးေတာ့ အလုပ္ခန္းထဲမွာ အဲဒါေတြနဲ႕ အလုပ္လုပ္ေနလုိက္တာ ေနာက္တေန႕ ကူူးတဲ့တုိင္ေအာင္ပဲ။ အဲဒီ ဟာကုိ သူက စနက္ပီ လို႕အမည္ေပးလုိက္တယ္။ ေျပာရရင္ ဒါမ်ဴိး ကို တကၠသိုလ္မွာ စမ္းသပ္ခန္းသုံးဖုိ႕ အပ္ရင္ ၂လကေန ၃လ ၾကာတယ္။ သူကအဲဒါကုိ လြယ္လြယ္ကူကူလုပ္လုိက္တာ။ အဲသည္၀ါယာၾကိဳးအဆက္ေတြနဲ႕ သူဟာ အသံခ်ဲ႕စက္ေတြမွာ သုံးလုိ႕ရေအာင္ လုပ္ေပးတယ္။ သူလုိခ်င္တဲ့ ပုံစံကုိ တီထြင္လိုက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။“
အဲသည္ “စိတ္ပညာဆုိင္ရာ အသံဖဲြ႕စည္း တည္ေဆာက္မူ အလုပ္ခန္း“ သုေတသနမွာ လစ္လုပ္ခဲ့တာေတြက အသံလွဴိင္းေတြကုိ နားလည္ေစတဲ့ လုပ္ငန္းစဥ္ပါတယ္၊ ေရဒီယို တယ္လီဖုန္း အခ်က္ျပအမွတ္အသားေတြက နားဆင္သူရဲဲ႕ လက္ခံေပးမူဆုိင္ရာ ခံစားမူစြမ္းရည္ကုိ သိရွိေစတဲ့ သုေတသနေတြ ျဖစ္တယ္။ သူကုိယ္တိုင္ေတာင္မွ အဲသည္ေတြ႕ရွိမူ သုေတသနေတြကုိ အံ့ၾသမိတယ္ဆုိတယ္။ တျခားသူေတြေတာ့ ဆုိဖြယ္ရာမရွိဘူး ဆိုပါေတာ့။
သူက A E I O U (ေအ အီး အုိင္ အုိ ယူ) ဆုိတဲ့ အဂၤလိပ္စာလုံးေတြကို အေျခခံပီး အသံထြက္စနစ္နဲ႕ တည္ေဆာက္တဲ့ ပုံစံကုိ ေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။ အဲသည္စနစ္ကုိ သုံးျပီး ေနာက္ခံ အသံကို ထုတ္တယ္။ အဲသည္ ေတြ႕ရွိခ်က္က ထုိဓါတ္ခဲြခန္း အလုပ္ရုံအတြက္ သိပ္ကုိ ေရွ႕ေရာက္သြားေစတယ္။ ဒါကုိ လစ္က လူတုိင္း နားလည္မယ့္ စကားလုံး Peak Clipping “ ပိခ္ ကလစ္ပင္း “ လုိ႕ေခၚလုိက္တယ္။ (ပိခ္ ကလစ္ပင္းဆုိျပီး လူတုိင္းနားလည္တဲ့စကား လုိ႔ဆုိလုိက္ေသာလည္း ကိုယ့္မွာ နားမလည္ဘူး ျဖစ္သြားတယ္။ သခ်ာၤဘာသာရပ္မွာ ဆုိရင္ (ဆုိင္းဥပေဒသ) Sine Rule ကုိ ဂရပ္ဆဲြျပျပီး ရွင္းျပရင္ပုိလြယ္တယ္။ လူတိုင္း နားလည္ေအာင္လည္း ရွင္းမျပတတ္ဘူး။ သူ႕အဓိပၸါယ္ကုိ အတိအက်ေဖာ္ထုတ္ပါက peak ဆုိတာ အျမင့္ဆုံး ထိပ္ဆုံးကုိ ေျပာတာပါ။ အသံလွဴိင္း၏ အျမင့္ဆုံးေနရာေပါ့။ clipping က ျဖတ္တာ၊ တိတာ။ ဆုိေတာ့ အသံလွဴိင္းထိတ္ဆုံးပုိင္းကုိ တိခ်လိုက္တာ ျဖတ္ခ်လုိက္တာ။ သည္လုိ အသံလွဴိင္းဆုိင္ရာ အေျခခံသေဘာတရားေတြနဲ႕ လစ္ က ဂရပ္ေတြဆဲြခဲ့တယ္၊ အသံလွဴိင္းေတြကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့တယ္လို႕ ပဲဆုိၾကပါစုိ႕။) ဒီေတြ႕ရွိခ်က္အေၾကာင္းေျပာတာနဲ႕ လစ္ ဆုိတဲ့နံမယ္က တြဲပီး ပါလာရေတာ့တာပါပဲ။
သူ႕အေၾကာင္း ဆက္ရရင္ သူက… လစ္ က.. ေမြးရာပါ ေခါင္းေဆာင္ ျဖစ္လာသူလုိ႕ ဆုိရမွာပါ။ ေနာက္ေတာ့ လစ္ရယ္၊ ခရစ္တာရယ္၊ သုေတသနပညာရွင္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားရယ္ အပါအ၀င္တုိ႕ကုိ အဲဒီအလုပ္ခန္းကေနပီးေတာ့ ဖေလာ္ရီဒါမွာ အေျခစုိက္တဲ့ ေလတပ္စခန္းဆီကုိ အေခၚလႊတ္ကာ စစ္ပုိင္းဆုိင္ရာ ေရဒီယုိအခ်က္ျပ စခန္းဆီကုိ ပို႕ခဲၾကရပါတယ္။ အဲသည္အျဖစ္ေတြဟာ လစ္အတြက္ ေနာက္ပုိင္းက်ေတာ့ စိတ္၀င္စားဖြယ္ ၀တၱဳဇာတ္လမ္းေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ အဲသည္စခန္းကုိ ေရာက္ေရာက္ခ်င္း တစ္ဦးခ်င္းဆီကုိ သူတုိ႕ရာထူးက ဘာလဲ ဘယ့္နဲ႕ နဲ႕စစ္ေဆးခံရေတာ့ သူတုိ႕က သူတုိ႕ကုိယ္သူတုိ႕ “ဗုိလ္” လု႕ိေျဖၾကေတာ့ သူတုိ႕ကုိ အခန္းက်ဥ္းကေလးေတြဆီ ပို႕လုိက္တယ္ေပါ့။ အဲ … ဒါေပမယ့္ လစ္ ကေတာ့ သူ႕ကိုယ္သူ “ဗုိလ္မွဴး“ လုိ႕ေျဖလုိက္တယ္။ ဒါနဲ႕ သူက အရာရွိေတြ ရိပ္သာမွာ အခန္႕သားေနရာေပးခံရပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ သူတုိ႕အားလုံး ညစဥ္ ေတြ႕ဆုံေပ်ာ္ပါးၾကေတာ့ အတူတူပါပဲ။ လစ္က အိပ္ေတာင္အိပ္ရဲ႕လားမသိ၊ အလုပ္ေတြလည္းလုပ္ ပါတီပဲြေတြလည္း ညစဥ္ႏြဲေပါ့။
လစ္ ဟာ Louise Carpenter Thomas (လူ၀ွစ္ ကာပန္ဒါေသာမတ္ ) ဆုိတဲ့ အသက္ ၂၃ႏွစ္အရြယ္ အမ်ဴိးသမီးအတြင္းေရးမွဴးမေလးနဲ႕ ခင္မင္ရင္းနွီးခ့ဲၾကတယ္။ အဲသည္တုန္းက အတြင္းေရးမွဴးမိန္းခေလးဆုိလို႕ ၂ေယာက္ပဲရွိပါတယ္။ (သည္ေနရာမွာ ဘာသာျပန္သူအေနနဲ႕႔ ျဖတ္ေျပာရရင္ေတာ့ သူတုိ႕၂ေယာက္ အေၾကာင္းေတြကုိ စာေရးဆရာက စာ၂မ်က္နွာေလာက္ က်ယ္က်ယ္ျပန္႕ျပန္႕ေရးထားပါတယ္။ အဒီမိန္းခေလးမွာ အိမ္ေထာင္ရွိတယ္။ သူတုိ႕၂ေယာက္က အလုပ္ခန္းမွာ ေတြ႕ၾကတယ္။ လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္ေတြ ျဖစ္လာတယ္။ လူ၀ွစ္ က လစ္ကုိ ရယ္စရာေမာစရာေတြ ေျပာတတ္တဲ့သူတစ္ေယာက္အျဖစ္ ျမင္တယ္။ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ေနတတ္တယ္၊ အၾကံညဏ္ေတြလည္း ထုတ္ေနတတ္တဲ့သူ လို႕ဆုိထားပါတယ္။ ေနာက္ေတာ့ လူ၀ွစ္ဟာ သူ႕ခင္ပြန္းျဖစ္သူနဲ႕ ၁၉၄၄မွာ ကြာရွင္းခဲ့ကာ လစ္နဲ႕ ၁၉၄၅ ခုနွစ္ ဇန္န၀ါရီ ၂၀မွာ လက္ထပ္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေလာက္ အတုိခ်ဴပ္ပဲ သိထားရင္ ျဖစ္တာေၾကာင့္ ယခု ငရဲခန္းက အေၾကာင္းေတြ ဆက္ပါ့မယ္။)
သိပ္ေတာ့မလြယ္ဘူးေလ။ စဥ္းစားၾကည့္ သည္ေလာက္ အလုပ္ေတြမ်ား၊ ခက္ခဲ ပီး ငရဲလုိအခန္းမွာ အလုပ္လုပ္ေနၾကရတဲ့ အခ်ိန္မွာ သူက (လစ္ကို ေျပာတာပါ) အခ်စ္ေရးကိစၥေတြ၊ အိမ္ေထာင္ေရးကိစၥေတြက ပါ၀င္ပတ္သက္လာေနတယ္ဆုိေတာ့။ ဒါေပမယ့္ အဲသလုိဆုုိပီး သူ႕ကုိ အလုပ္မွာ လစ္ဟာသြားတဲ့သူလု႕ိေျပာ လုိ႕မရေအာင္ လစ္ ဟာ သူ႕အခ်ိန္ေတြ ကို အလစ္မေပးပဲ အဆုံးမရွိ အလုပ္ေတြလုပ္ေနတယ္။
“သူက အလုပ္ခန္းထဲမွာ တခ်ိန္လုံး နွစ္ျမဳပ္ေနတာပါပဲ” လုိ႕ သူနဲ႕အတူတူလုပ္တဲ့ လီရုိ ဘားနက္က ေျပာျပပါတယ္။ သူ႕ဇနီးျဖစ္လာတဲ့ လူ၀ွစ္ ကလည္း သူ႕ေယာက်ၤးက တခ်ိန္လုံး ေတြးေခၚၾကံဆေနတာ၊ အၾကံညဏ္ေတြ ထုတ္ေနတာ ကို သိတယ္။
“သူက ဘာဆက္လုပ္ရမယ္ ဆုိတာကုိ တခ်ိန္လုံး ေတြးေနေတာ့ကာ ခုနက ရတဲ့ စိတ္ကူးေတာင္ ေဟာင္းသြားပီ။ သူစိတ္၀င္စားပါတယ္ဆုိတာကလည္း ျဖတ္ကနဲဆုိ သိပ္စိတ္မ၀င္စားေတာ့ဘူး ျဖစ္သြားတတ္ပါတယ္။ သူက ရူပေဗဒကုိ ေလ့လာခ်င္တယ္။ သခ်ာၤဘာသာကုိလည္း ေလ့လာၾကံဆခ်င္တယ္။ သူက တစ္ခုခုကုိ ေလ့လာခ်င္ျပီဆုိရင္ အဲဒီဘာသာရပ္မွာ ထိတ္ဆုံးေရာက္ေနတဲ့သူေနာက္ကုိ လိုက္ေတာ့တာပဲ။ “ လုိ႕ လစ္ရဲ႕ ဇနီးသည္ လူ၀ွစ္ က လစ္ အေၾကာင္းေတြကုိ ျပန္ေျပာင္း ေျပာျပခဲ့ပါတယ္။
မေမ့သြားေအာင္ ထပ္ေျပာရရင္ေတာ့ လစ္က ကြန္ျပဴတာေတြနဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ ရွည္လ်ားတဲ့ လမ္းတစ္ခုကို ေဖာက္ေနတာပါ။ ကြန္ျပဴတာဆုိတဲ့ ပန္းတုိင္ကုိေရာက္မယ့္ ၾကီးက်ယ္ တဲ့ လမ္းတစ္ခုကို ေဖာက္ေနတာပါ။ သူက သူစိတ္၀င္စားတဲ့ ဘာသာရပ္ေတြနဲ႕ ပတ္သက္လုိ႕ ထိတ္ဆုံးေရာက္ေနတဲ့သူေတြဆီ မရရေအာင္ လုိက္ေနတယ္ ဆုိတာက သူ႕ကုိ တစ္ခုခု သင္ေပးဖုိ႕၊ သူ ဟားဗက္မွာ သင္ၾကားခဲ့တာေတြနဲ႕ မတူတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြကုိ သူ႕ကုိ ပို႕ခ်ဖုိ႕ ျဖစ္ပါတယ္။ သည္လုိနဲ႕ သူဟာ ယခု ေရာက္ရွိေနတဲ့ ကန္းဘရစ္ကေန ၂မုိင္အကြာက မက္ဆက္ခ်ဴးဆက္ စက္မူတကၠသိုလ္ Massachusetts Institute of Technology (MIT) က သူ႕ကုိ ပညာေတြသင္ေပးမယ့္သူေတြရွိရာအရပ္သို႕ တပည့္ခံရန္ သြားခဲ့ပါေတာ့တယ္။
(ျဖည့္စြက္ခ်က္။ လစ္ဟာ ဟားဗက္တကၠသိုလ္ က အလုပ္ခန္းမွာ ၁၉၄၃မွ ၁၉၅၀ သုေတသနဆုိင္ရာ အလုပ္လုပ္သူအေနနဲ႕ တာ၀န္ယူထားရုံမက ကထိက အျဖစ္လည္း စိတ္ပညာဆုိင္ရာ အသံေဗဒ ဌာနမွာ အလုပ္လုပ္ခဲ့ပါတယ္။)
ဂ်ဴနီယာ၀င္း
(ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္)
Comments