ဂါမဏိ ● ဗမာျပည္ရဲ႕ က႐ိုင္းမီးယားဆိုသည္မွာ…
(မုိးမခ) ဧၿပီ ၁၇၊ ၂၀၁၇
(မုိးမခ) ဧၿပီ ၁၇၊ ၂၀၁၇
ဗမာျပည္ေျမာက္ပိုင္းမွာ စစ္ပြဲေတြ ေပါက္ကြဲလာၿပီးေနာက္မွာ၊ အထူးသျဖင့္ ကိုးကန္႔စစ္ပြဲ အျပင္းအထန္ ျဖစ္လာၿပီးေနာက္မွာ ကိုးကန္႔ေဒသ၊ ကခ်င္ေဒသ၊ ဝ ေဒသေတြဟာ ယူကရိန္းႏိုင္ငံထဲက ႐ုရွားေတြ ဖဲ့ယူသြားတဲ့ က႐ိုင္းမီးယားေဒသလို ျဖစ္လာ ေတာ့မယ္ဆိုၿပီး မင္းေအာင္လႈိင္စစ္တပ္ေလာ္ဘီေတြေရာ၊ တျခား ဒီမိုအေရျခံဳဆရာႀကီးေတြကေရာ သံုးသပ္ခ်က္ေတြ ေအာ္ ခ်က္ေတြထုတ္လာၾကတာ ေတြ႔ရတယ္။ ဒါေပမဲ့ သူတို႔ကို က႐ိုင္းမီးယားအေၾကာင္းေမးရင္ေတာ့ ဘာမွေရေရရာရာ ေျခေျခ ျမစ္ျမစ္ ေျပာႏိုင္တာ မေတြ႔ရဘူး။
ဒါေၾကာင့္ က႐ိုင္းမီးယားေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္းနဲ႔ ဗမာျပည္က ကိုးကန္႔၊ ဝ၊ ကခ်င္ ေနာက္ခံသမိုင္းေၾကာင္းေတြကို ေသ ခ်ာေလ့လာဆန္းစစ္ၿပီး ႏႈိင္းယွဥ္ၾကည့္ဖို႔လိုလာတယ္။
ဗမာျပည္က ပုဂံကို မြန္ဂိုေတြ တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ခဲ့တဲ့အခ်ိန္မွာ က႐ိုင္းမီးယားကိုလည္း မြန္ဂိုဧကရာဇ္ ဂ်င္ဂ်စ္ခန္နဲ႔ သားေျမး ေတြက သိမ္းပိုက္ခဲ့တယ္။ ဗမာျပည္မွာ ရွမ္းညီေနာင္သံုးဦးရဲ႕ အစြမ္းအစနဲ႔ ရာသီဥတုေၾကာင့္ မြန္ဂိုေတြ ၁၃၀၃ ခုေလာက္မွာ ျပန္ဆုတ္သြားေပမဲ့ က႐ိုင္းမီးယားကေတာ့ ၁၅၀၂ ခုႏွစ္အထိ မြန္ဂိုလက္ေအာက္မွာ ရွိေနခဲ့တယ္။ အဲ့လိုသိမ္းထားတုန္းမွာဘဲ ၁၃၁၅ ခုေလာက္မွာ မြန္ဂိုအုပ္ခ်ဳပ္သူလူတန္းစားေတြေရာ၊ က႐ိုင္းမီးယားအပါအဝင္ လက္ေအာက္ခံႏိုင္ငံအခ်ဳိ႕ပါ အစၥလာမ္ ဘာသာဝင္ေတြျဖစ္လာခဲ့တယ္။ ဒါေၾကာင့္ မြန္ဂိုအင္ပါယာၿပိဳကြဲၿပီးေနာက္မွာ က႐ိုင္းမီးယားေဒသဟာ ေအာ္တိုမန္တူရကီ အင္ပါယာရဲ႕ အေႁခြအရံႏိုင္ငံေလး ျဖစ္သြားခဲ့တယ္။ အဲ့သလို ေအာ္တိုမန္အင္ပါယာလက္ေအာက္ေရာက္ေနတုုန္း ၁၅၇၁ ခုမွာ က႐ိုင္းမီးယားတိုင္းရင္းသား တာတာလူမ်ဳိးေတြဟာ ႐ုရွားၿမိဳ႕ေတာ္ ေမာ္စကိုကို စီးနင္းတိုက္ခိုက္ၿပီး ကရင္မလင္နန္း ေတာ္ကလြဲလို႔ တၿမိဳ႕လံုးကို မီးတိုက္ဖ်က္ဆီးပစ္ခဲ့ေသးတယ္။
က႐ုိင္းမီးယားတာတာလူမ်ဳိးေတြဟာ ၁၈ ရာစုကုန္ခါနီးအခ်ိန္အထိ ေအာ္တိုမန္အင္ပါယာထဲမွာ ကြၽန္အေရာင္းအဝယ္ အ ႀကီးအက်ယ္လုပ္တဲ့လူေတြျဖစ္ခဲ့ၿပီး ႐ုရွားလူမ်ဳိးနဲ႔ ယူကရိန္းလူမ်ဳိး ၂ သန္းေလာက္ကို ဖမ္းၿပီးကြၽန္ကုန္ကူးခဲ့တယ္။ ၁၇၈၃ ခုႏွစ္က်မွဘဲ က႐ိုင္းမီးယားကို ႐ုရွားက သိမ္းပိုက္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ ၁၉ ရာစုု ထဲမွာေတာ့ ႐ုရွားကတဖက္၊ ျပင္သစ္ အဂၤလိပ္ တူရ ကီကတဖက္ တိုက္ၾကတဲ့ ၃ ႏွစ္ၾကာ က႐ိုင္းမီးယား စစ္ပြဲမွာ ႐ုရွား႐ႈံးေပမဲ့ က႐ိုင္းမီးယားကိုေတာ့ ႐ုရွားလက္ထဲမွာဘဲ ထား ေပးခဲ့တယ္။
၁၉၁၇ ခုမွာ ႐ုရွားမွာ ေအာက္တိုဘာေတာ္လွန္ေရးျဖစ္ခဲ့ၿပီး တပ္ျဖဴေတြရဲ႕ ေနာက္ဆံုးအေျခခံေဒသ က႐ိုင္းမီးယားကိုေတာ့ ၁၉၂၀ က်မွ တပ္နီေတာ္ကသိမ္းႏိုင္ခဲ့တယ္။ ၁၉၂၁-၂၂ မွာ က႐ိုင္းမီးယားဟာ ဆိုဗီယက္ျပည္ေထာင္စုလက္ေအာက္ ႐ုရွား ဖက္ဒေရးရွင္းထဲက ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရသမတႏိုင္ငံျဖစ္လာတယ္။ ဒုတိယကမ႓ာစစ္အတြင္း ၁၉၄၁ ကေန ၁၉၄၄ အထိ က႐ိုင္းမီးယားကို နာဇီဂ်ာမဏီ သိမ္းပိုက္ခဲ့တုန္းက အစၥလာမ္ဘာသာဝင္ တိုင္းရင္းသားတာတာလူမ်ဳိးေတြဟာ နာဇီဖက္ဆစ္ ေတြနဲ႔ ေပါင္းခဲ့တယ္လို႔ ႐ုရွားကစြပ္စြဲၿပီး စတာလင္ရဲ႕အမိန္႔နဲ႔ တာတာလူမ်ဳိး ၂ သိန္းခြဲကို ဥဇဘက္ကစၥတန္ေဒသကို လူမ်ဳိး လံုးကြၽတ္ နယ္ႏွင္ဒဏ္ေပးခဲ့တယ္။ တာတာေတြဟာ ၁၉၈၉ ခုႏွစ္က်မွ က႐ိုင္းမီးယားကို လြတ္လပ္စြာျပန္လာခြင့္ရခဲ့တယ္။ ဒါေပမဲ့ တာတာလူဦးေရဟာ တခ်ိန္က က႐ိုင္းမီးယားေဒသ လူဦးေရရဲ႕ ၅၀% ရွိခဲ့ရာက အခုဆို ၁၀% ေလာက္ဘဲရွိေတာ့တယ္၊ ႐ုရွားလူမ်ဳိးေတြက ၇၀% ျဖစ္ေနၿပီး ယူကရိန္းလူမ်ဳိးကေတာ့ ၁၅% ေလာက္ရွိေနတယ္။
၁၉၅၄ ခုမွာ ႐ုရွားေခါင္းေဆာင္ ခ႐ူးရွက္ဗ္က ႐ုရွားျပည္နယ္ထဲပါဝင္တဲ့ က႐ိုင္းမီးယားေဒသကို ယူကရိန္း ျပည္နယ္ဆီ လက္ ေဆာင္အျဖစ္လႊဲေျပာင္းေပးလိုက္တယ္။ ၂၀၁၄ ခု ယူကရိန္းေတာ္လွန္ေရးမွာ ႐ုရွား ၾသဇာခံယူကရိန္းအစိုးရျပဳတ္က်သြားေတာ့ က႐ိုင္းမီးယားကို ႐ုရွားက ျပန္သိမ္းသြင္းလိုက္ေတာ့တယ္။ သမိုင္းေၾကာင္းနဲ႔ လူဦးေရအခ်ဳိးအစားအျပင္ သိမ္းခ်င္စရာတျခားအေၾကာင္းအခ်က္တခ်ဳိ႕ကေတာ့ က႐ိုင္းမီးယားေဒသဟာ ဆိုဗီယက္ေခတ္တေလွ်ာက္လံုး ကြန္ျမဴနစ္ေခါင္းေဆာင္ ေတြ၊ ဆိုရွယ္လစ္စံျပလုပ္သားေတြ၊ ေရွ႕ေဆာင္လူငယ္ေက်ာင္းသားလူရည္ခၽြန္ေတြအတြက္ ဇိမ္ခံရိပ္သာေတြ၊ အဓိက အပန္းေျဖစခန္းေတြ၊ အလုပ္သမားနန္းေတာ္ေတြရွိခဲ့တာ၊ သိန္းနဲ႔ခ်ီတဲ့ ႐ုရွားကမ႓ာလွည့္ခရီးသည္ေတြ ႏွစ္တိုင္းသြားလည္ တဲ့ အဓိကပင္လယ္နက္ကမ္းေျခ အပန္းေျဖစခန္းေတြ တည္ရွိခဲ့တာ၊ ကုန္သြယ္ပင္လယ္ဆိပ္ကမ္း ၁၂ ခု မကရွိတာေတြ ျဖစ္တယ္။
အခု က႐ိုင္းမီးယားနဲ႔ႏႈိင္းေနတဲ့ ကိုးကန္႔ေဒသ ဗမာျပည္သမိုင္းမွာ ပါလာတာက တ႐ုတ္ႏိုင္ငံက မင္မင္းဆက္ ၿပိဳကြဲမႈနဲ႔ တိုက္ ႐ိုက္ပတ္သက္ေနတယ္။ တပ္တြင္းပုန္ကန္မႈ၊ လယ္သမားပုန္ကန္မႈေတြနဲ႔ အ႐ူးမီးဝိုင္းျဖစ္ေနတဲ့ တ႐ုတ္ဧကရာဇ္ဘုရင္ ယံုလီကို မန္ခ်ဴးတိုင္းရင္းသားေတြက ပုန္ကန္ျဖဳတ္ခ်လိုက္လို႔ ၁၆၅၈ ခုမွာ ဗမာျပည္ထဲကိုထြက္ေျပးလာၿပီး ပင္းတလဲမင္း ဆီမွာ လက္နက္ခ် ခိုလႈံခြင့္ေတာင္းခဲ့တယ္။
ယံုလီကို စစ္ကိုင္းမွာ ထားေပးေပမဲ့ ယံုလွီရဲ႕ လက္က်န္စစ္ေျပးဓားျပေတြက ေမၿမိဳ႕၊ ပလိပ္၊ ပုဂံ၊ ေက်ာက္ဆည္၊ မိုးနဲတို႔မွာ ထႂကြေသာင္းက်န္းၿပီး တံတားဦး၊ အင္းဝကိုေတာင္ ၿခိမ္းေျခာက္လာလို႔ ဗမာဘုရင္က ေပၚတူဂီေၾကးစားစစ္သားေတြ အကူ အညီနဲ႔ ကာကြယ္ခဲ့ရတယ္။ အရည္အခ်င္းညံ့ဖ်င္းတဲ့ ပင္းတလဲမင္းကိုလည္း ညီေတာ္ျပည္မင္းက အာဏာသိမ္းလိုက္ၿပီး ရွမ္းေစာ္ဘြားေတြအကူအညီနဲ႔ တ႐ုတ္စစ္ေျပးေတြကို ႏွိမ္နင္းႏိုင္ခဲ့တယ္။ ၁၆၆၂ ခုမွာ အင္အား ၂၀၀၀၀ ရွိတဲ့ မန္ခ်ဴးတပ္ေတြ အင္းဝအထိလိုက္လာၿပီး ယံုလီကို ေတာင္းလို႔ ျပည္မင္းက မန္ခ်ဴးေတြလက္ထဲအပ္လိုက္တယ္။ မန္ခ်ဴးေတြက ယံုလီကို ယူနန္ျပည္နယ္ ျပန္ေခၚသြားၿပီး ကြပ္မ်က္လိုက္တယ္။ တ႐ုတ္ျပည္မွာလဲ တ႐ုတ္ မင္မင္းဆက္ျပတ္သြားၿပီး မန္ခ်ဴးလူမ်ဳိးေတြ ရဲ႕ က်င္းမင္းဆက္ စလာခဲ့တာ ၁၉၁၁ ခု ဆြန္ယက္ဆင္ရဲ႕ေတာ္လွန္ေရးနဲ႔မွ ျပဳတ္က်သြားခဲ့တယ္။ (ဆင္ျဖဴရွင္ လက္ထက္ စစ္တိုက္တာ တ႐ုတ္တပ္ေတြနဲ႔ မဟုတ္ဘဲ မန္ခ်ဴးတပ္ေတြနဲ႔ ျဖစ္ပါတယ္။)
စစ္ကိုင္း ေမၿမိဳ႕ ေက်ာက္ဆည္ဝန္းက်င္မွာ ေသာင္းက်န္းေနတဲ့ တ႐ုတ္စစ္ေျပးအားလံုးကို ျပည္မင္းက သတ္ပစ္လိုက္ေပမဲ့ မန္ခ်ဴးေတြရန္က ထြက္ေျပးလာတဲ့ ယံုလီရဲ႕ေနာက္လိုက္ေတြဟာ ရွမ္းျပည္မွာလဲ က်န္ေနေသးတယ္။ ပန္းေသးတ႐ုတ္ တိုက္ခုန္းခုန္းနဲ႔ ဗုဒၶဘာသာဝင္တ႐ုတ္ ခ်ိန္ရွမ္းတုန္း ေခါင္းေဆာင္တဲ့ ယံုလီေနာက္လိုက္ေတြဟာ ယံုလီမရွိေတာ့ေပမဲ့လဲ မန္ခ်ဴးေတြအုပ္ခ်ဳပ္ေနတဲ့ တ႐ုတ္ျပည္ကို ျပန္မသြားခ်င္လို႔ ဗမာဘုရင္ဆီမွာ ေနစရာနယ္ေျမအသနားခံေတာ့ ကိုးကန္႔ေဒ သမွာ အေျခစိုက္ခြင့္ေပးလိုက္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ကိုးကန္႔ေဒသနဲ႔ ကိုးကန္႔တ႐ုတ္လူမ်ဳိးသမိုင္းဟာ ၁၆၆၂ ခုက စခဲ့တာလို႔ ေျပာႏိုင္တယ္။
ကိုးကန္႔ေဒသဟာ သဘာဝသယံဇာတမရွိ၊ ေျမျပန္႔နည္းၿပီး စပါးေတာင္ေကာင္းေကာင္းမျဖစ္ထြန္းလို႔ ဘိန္း စိုက္ပ်ဳိးေရးကို ပိုအားထားရတဲ့ ေနရာျဖစ္တယ္။ ဗမာျပည္ဘက္မွာနာမယ္ႀကီးတဲ့ တျခားထြက္ကုန္ဆိုလို႔ ကိုးကန္႔လဖက္ေျခာက္ဘဲ ရွိတယ္။ ျပည္မကဗမာလူမ်ုိးေတြလဲ အခုေနာက္ပိုင္းက်မွ ၾကံခုတ္ဖို႔ ေရာက္လာ တာ ဆယ္ႏွစ္မျပည့္ေသးပါဘူး။
ဗမာျပည္ရဲ႕က႐ိုင္းမီးယားလို႔ ဘူမသိကိုးမသိသမားေတြက ထပ္ေျပာေနၾကတဲ့ ကခ်င္နဲ႔ ဝ ေတြဟာ နယ္စပ္ ႏွစ္ဖက္စလံုးမွာ ရွိေနၿပီး ၁၈ ရာစု ၁၉ ရာစုေတြမွာ ေရႊ႕ေျပာင္းစိမ့္ဝင္ေနၾကဆဲ ျဖစ္တယ္။ အဂၤလိပ္သိမ္းလိုက္ေတာ့မွ ေရႊ႕ေျပာင္းမႈေတြတန္႔ သြားခဲ့တယ္။ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္ဟာ နယ္နိမိတ္ေတြကို လက္နက္အားကိုးနဲ႔ အႏိုင္က်င့္ၿပီး စိတ္ႀကိဳက္ဆြဲခဲ့တယ္လို႔ ခ်န္ေက ရွိတ္တ႐ုတ္ျဖဴေရာ ေမာ္စီတုန္းတ႐ုတ္နီေရာ ေတာက္ေလွ်ာက္မေက်မနပ္ျဖစ္ေနခဲ့တယ္။
ဗမာျပည္ကို အဂၤလိပ္သိမ္းၿပီးေတာ့ ၁၈၉၄ လန္ဒန္စာခ်ဳပ္အရ သိႏၷီေျမာက္ျခမ္း၊ ကိုးကန္႔၊ မုန္းလင္မ္၊ က်ဳိင္းဟုံ (စစ္ေဆာင္ ပနား) တို႔ကို အဂၤလိပ္က တ႐ုတ္ကိုေပးလိုက္တယ္။ (ယိုးဒယားကိုလဲ က်ဳိင္းေသဥ္ ေပးလိုက္တယ္။) တ႐ုတ္က အဂၤလိပ္ကို ယုန္ခ်န္း (ရာဇဝင္မွာ နာမယ္ႀကီးခဲ့တဲ့ ငေဆာင္းခ်မ္း) နဲ႔ တိန္ယြင္ ျပန္ေပးတယ္။ ၁၈၉၇ ပီကင္းသေဘာတူခ်က္မွာေတာ့ သိႏၷီေျမာက္ျခမ္းနဲ႔ ကိုးကန္႔ကို အဂၤလိပ္ပိုင္ဗမာျပည္ ထဲ ျပန္ထည့္လိုက္တယ္။ ရာဇဝင္အဆက္ဆက္မွာ ရွမ္းျပည္ထဲပါခဲ့တဲ့ စစ္ေဆာင္ပနား-က်ဳိင္း႐ံုးႀကီး၊ မုန္းလင္မ္နဲ႔ က်ဳိင္းေသဥ္တို႔ဟာ ရွမ္းျပည္ကပဲ့ပါသြားခဲ့ေပမဲ့ ဗမာျပည္လြတ္လပ္ေရး အစိုးရ အဆက္ဆက္က ျပန္ရဖို႔ မစဥ္းစားခဲ့ပါဘူး။ ေကာင္းကြက္ကေတာ့ အခုဗမာျပည္ထဲက်န္တဲ့ ရွမ္းနယ္ေတြထက္ ပိုတိုးတက္ဖြံ႔ ၿဖိဳးေနၿပီျဖစ္တယ္။
သံလြင္ျမစ္အထိအက်ဳံးဝင္တဲ့ ဝ နယ္နဲ႔ပတ္သက္လို႔ သေဘာတူခ်က္မရခဲ့ဘဲ ႏွစ္ဖက္စလံုးက သူပိုင္ကိုယ္ ပိုင္ျငင္းေနခဲ့တယ္။ ကခ်င္ျပည္တခုလံုးကို အဂၤလိပ္သိမ္းထားတာလဲ တ႐ုတ္ကလက္မခံခဲ့ဘဲ ကခ်င္ျပည္ ေျမာက္ျခမ္းက ပူတာအို (ခမ္းတီးလံု) နယ္၊ ဆြမ္ပရာဘံုနယ္၊ ရဝမ္-လီဆူနယ္ေတြကို တ႐ုတ္ပိုင္နယ္ေျမအျဖစ္ ေတာင္းေနခဲ့တယ္။ အဂၤလိပ္တပ္ေတြ ၁၉၁၃ ခုက်မွ ပူတာအိုေဒသ နဲ႔ ဖိေမာ္-ဂမ္လန္-ကမ္ဖန္နယ္ ေတြကို ဝင္သိမ္းတဲ့အခါ တ႐ုတ္ျပည္မွာ အဂၤလိပ္ကိုဆႏၵျပပြဲေတြျဖစ္ခဲ့ေသးတယ္။ (တ႐ုတ္ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ျဖစ္ လာမယ့္ ခ်ဳိအင္လိုင္းေတာင္ ဆႏၵျပပြဲမွာ ပါခဲ့တယ္လို႔ဆိုတယ္။)
ဒီ အျငင္းပြားေနတဲ့ ဝ နယ္နဲ႔ ကခ်င္နယ္ေတြကို ၁၉၆၀ ခု ဘဘစစ္ဆင္ေရးနဲ႔ တရားဝင္တ႐ုတ္-ဗမာ နယ္နိမိတ္ အၿပီးအျပတ္ သတ္မွတ္ခဲ့တယ္။ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ဦးႏုကစခဲ့ၿပီး ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေနဝင္းကအၿပီးသတ္ခဲ့တဲ့ နယ္နိမိတ္တိုင္းတာ သတ္မွတ္မႈမွာေတာ့ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံဟာ ဟူးေကာင္းေတာင္ၾကားအပါအဝင္ ျမစ္ဆံုအထက္ဖက္ ကခ်င္ျပည္တျခမ္းလံုးနဲ႔ ဝ ေဒသတခုလံုးအေပၚ ေတာင္းဆိုမႈေတြ စြန္႔လႊတ္လိုက္တယ္။ ဗန္းေမာ္ အေရွ႕ေတာင္ဘက္နား ရွမ္း-ကခ်င္နယ္စပ္မွာ အဂၤလိပ္က တ႐ုတ္ဆီက ၁၈၉၇ ခု စာခ်ဳပ္နဲ႔ ‘ထာဝရငွားယူ’ ထားတဲ့ နမ့္ဝမ္အငွားနယ္ (၈၅ စတုရန္းမိုင္) ဆိုတာကိုေတာ့ ဗမာဘက္က အပိုင္ရ လိုက္တယ္။ ဗမာဘက္ ကေပးလိုက္ရတာက ကခ်င္ျပည္မွာ ဖိေမာ္-ေဂၚလမ္-ကမ္ဖန္ နယ္သံုးနယ္ (၅၉ စတုရန္း မိုင္) နဲ႔ ဝ ေဒသထဲက ပန္ဟုန္း-ပန္ေလာင္နယ္ (၇၃ စတုရန္းမိုင္) ျဖစ္တယ္။
တ႐ုတ္က ကခ်င္ေျမာက္ျခမ္းနဲ႔ ဝ နယ္ကို ေတာင္းဆိုမႈစြန္႔လႊတ္လိုက္တဲ့အတြက္ ဗမာအစိုးရက တ႐ုတ္နီ တပ္ေတြ ဗမာျပည္ ထဲဝင္ၿပီး ကူမင္တန္ကုိ လိုက္တိုက္ခြင့္ေပးလိုက္ရတယ္။ မိုင္းတံု-မိုင္းဆတ္ဘက္က ကူမင္တန္တပ္ေတြကို ၁၉၅၄-၅၅ ခုႏွစ္မွာ ဗိုလ္ေက်ာ္ေဇာဦးစီးတဲ့ ဗမာ့တပ္မေတာ္က ဘုရင့္ေနာင္စစ္ဆင္ေရး၊ ရန္ႀကီးေအာင္စစ္ဆင္ေရးေတြနဲ႔ တိုက္ထုတ္ႏိုင္ ခဲ့ေပမဲ့ တ႐ုတ္ျဖဴတပ္ တေသာင္းေလာက္ဟာ က်ဳိင္းတံု-တာခ်ီလိတ္အေရွ႕ဘက္မွာ အေျခစိုက္ေနဆဲျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ တ႐ုတ္နီတပ္ေတြက ၁၉၆၀-၆၁ မွာ ဗမာျပည္ထဲဝင္ၿပီး မဲေခါင္ျမစ္ကမ္းက တ႐ုတ္ျဖဴေတြရဲ႕ မိုင္းပါလွ်ဳိ-က်ဳိင္းလတ္ အခိုင္ အမာစခန္းႀကီး ေတြအထိ တိုက္ခိုက္သိမ္းပိုက္ၿပီး တ႐ုတ္ျဖဴေတြကို ယိုးဒယားႏိုင္ငံနဲ႔ ေလာႏိုင္ငံထဲ အၿပီးအပိုင္ေမာင္း ထုတ္ခဲ့တယ္။ ဒီစစ္ဆင္ေရးမွာ ဗမာစစ္တပ္ေတြလဲ လမ္းျပသေဘာမ်ဳိးအေထာက္အကူပါေပမဲ့ အဓိက တိုက္အားက တ႐ုတ္ျပည္ သူ႔လြတ္ေျမာက္ေရးတပ္မေတာ္ ျဖစ္တယ္။ ဗမာစစ္တပ္ကေလသူရဲ ဗိုလ္ပီတာ ကေတာ့ နာမယ္ႀကီးသြားခဲ့ၿပီး ကုလသမဂၢကိုတိုင္ဖို႔ အခ်က္အလက္ရသြားခဲ့ေပမဲ့ တ႐ုတ္နီတပ္အင္အား ႏွစ္ေသာင္းေလာက္ နယ္နိမိတ္တိုင္းတာေရးအေၾကာင္းျပခ်က္နဲ႔ ဗမာနယ္ထဲဝင္တိုက္တဲ့ကိစၥကိုေတာ့ ဖံုးဖိေပးခဲ့တယ္။ တ႐ုတ္နီတပ္ေတြဟာ မဲေခါင္စစ္ဆင္ေရးၿပီးေတာ့ ၁၉၆၁ ေဖေဖာ္ဝါရီလဆန္းမွာ အားလံုး တ႐ုတ္ျပည္ကို ျပန္ဆုတ္သြားၾကတယ္။
တ႐ုတ္-ဗမာစာခ်ဳပ္အရ ကခ်င္ဘက္မွာ နယ္နိမိတ္ကို ဧရာဝတီျမစ္နဲ႔ သံလြင္ျမစ္ၾကား ေရေဝေရလဲေၾကာ အတိုင္း ေယဘုယ် သတ္မွတ္ေပမဲ့ တ႐ုတ္ကိုေပးလိုက္ရတဲ့ ဖိေမာ္နယ္သံုးနယ္ကေတာ့ ေရေဝေၾကာ ေအာက္ဗမာဘက္ျခမ္းမွာ ေရာက္ေန တယ္။ ကိုးကန္႔နယ္ကေတာ့ အျငင္းပြားမႈထဲမွာမပါဘဲ ဗမာျပည္ ပိုင္နက္အျဖစ္ ၁၈၉၇ ကတည္းက ႏွစ္ဖက္သေဘာတူ ထားၿပီးျဖစ္တယ္။ ၁၉၆၀ နယ္နိမိတ္သတ္မွတ္ခ်က္ဟာ ႏိုင္ငံတကာဥပေဒေတြနဲ႔လုပ္တာျဖစ္လို႔ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္နဲ႔ျဖစ္တဲ့ စိန္႔မာတင္ကၽြန္းျပႆနာလို အၿပီး အျပတ္ သေဘာေဆာင္တယ္။ ျပင္လို႔ မလြယ္ေတာ့ပါ။ တ႐ုတ္နဲ႔ ကုန္း-ပင္လယ္ နယ္ခ်င္း စပ္ေနတဲ့ အိမ္နီး ခ်င္း ၁၈ ႏိုင္ငံထဲမွာ ဗမာနဲ႔နယ္နိမိတ္သေဘာတူခ်က္ကို ပထမဆံုးလုပ္ႏိုင္ခဲ့တာျဖစ္ၿပီး အခုအခ်ိန္ထိလဲ တ႐ုတ္နဲ႔ နယ္နိမိတ္ကိစၥမေျပလည္ေသးတဲ့ အိႏၵိယ၊ ဖိလိပိုင္၊ ဂ်ပန္ တို႔လို အိမ္နီးခ်င္းႏိုင္ငံတခ်ဳိ႕ က်န္ေန ေသးလို႔ တ႐ုတ္အတြက္ ႏိုင္ငံတကာကိုျပစားဖို႔လဲ အေရးပါ လိုအပ္ေနပါတယ္။
ဒီဘက္ေခတ္ တ႐ုတ္-ဗမာ အေတြ႔အၾကံဳျဖစ္ျဖစ္၊ ႏိုင္ငံတကာအေတြ႔အၾကံဳျဖစ္ျဖစ္ ၾကည့္ရင္လဲ ေဘးႏိုင္ငံက နယ္ေျမ အစိတ္အပိုင္းကို ဖဲ့ယူတာထက္ ေဘးႏိုင္ငံအစုိးရကို ေသြးထြက္သံယုိမရွိဘဲ ကိုယ့္လက္ေအာက္ေရာက္ေအာင္ ေျခာက္လွန္႔ ေကၽြးေမြးၿပီး တပည့္ေမြးတာက ပိုကိုက္တဲ့နည္းျဖစ္ေနတယ္။ (ဒါကို ႏိုင္ငံတကာဆက္ဆံေရးမွာ Finlandization လို႔ ေခၚပါ တယ္။) တ႐ုတ္ဟာ ၁၉၈၈ မတိုင္မီကာလက ဗကပကို ေမြးခဲ့တာထက္ ၁၉၈၈ ေနာက္ပိုင္း နဝတ-နအဖ-ဗမာစစ္တပ္-ၾကံ႕ဖြတ္ကိုေမြးတာ ပိုအလုပ္ျဖစ္ေၾကာင္းလဲ ေတြ႔ခဲ့ၿပီးျဖစ္တယ္။
ဒါ့ေၾကာင့္ သမိုင္းေၾကာင္းအရ၊ ပထဝီအေနအထားအရ၊ ႏိုင္ငံေရးအရၾကည့္ရင္ ဗမာျပည္ရဲ႕ က႐ိုင္းမီးယားဟာ ကိုးကန္႔ေဒသ၊ ကခ်င္ေဒသ၊ ဝ ေဒသေတြ မဟုတ္ဘဲ ဗမာစစ္တပ္နဲ႔ ၾကံ႕ဖြတ္ပါတီသာ ျဖစ္ေနပါတယ္။
ဂါမဏိ