ေမာင္ေဖသက္နီ ● ဖက္ဆစ္စနစ္ကို တိုက္ခိုက္ေခ်မႈန္းပစ္ႏိုင္ခဲ့တဲ့ ပန္းခ်ီကားတခ်ပ္အေၾကာင္း


ေမာင္ေဖသက္နီ ● ဖက္ဆစ္စနစ္ကို တိုက္ခိုက္ေခ်မႈန္းပစ္ႏိုင္ခဲ့တဲ့ ပန္းခ်ီကားတခ်ပ္အေၾကာင္း
(မုိးမခ) ဇြန္ ၁၊ ၂ဝ၁၇

သမိုင္းေၾကာင္းအခ်ဳပ္အရ ၁၉၃၇ ခုႏွစ္ ပါရီ ပန္းခ်ီ၊ အႏုပညာျပပြဲ (1937 Paris Exhibition) ကို တက္ေရာက္လာခဲ့ၾကတဲ့ အႏုပညာဘာသာရပ္ဆိုင္ရာ ပါေမာကၡႀကီးမ်ား၊ အႏုပညာရွင္ႀကီးမ်ားက ဖန္တီးမႈအႏုပညာေတြအေပၚ ဆန္႔က်င္မႈ၊ ကန္႔ သတ္မႈ၊  ဖိႏွိပ္မႈေတြကို ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ကန္႔ကြက္ေထာက္ျပ ေဝဖန္ေဆြးေႏြးသြားခဲ့ၾကဖူးပါတယ္။

ဒီအေၾကာင္းကို ေဆာင္းပါးရွင္ ဖီယုဏၰာ မကၠေဒၚနယ္ Fiona Macdonald က အဆိုပါ ျပပြဲအေၾကာင္း ျပန္ေျပာင္းသံုးသပ္ၿပီး ဘီဘီစီယဥ္ေက်းမႈဝက္ဆိုက္ BBC Culture Website ရဲ့ ၂ဝ၁၇ ခုႏွစ္ ေဖေဖၚဝါရီလ ၆ ရက္ ေန႔မွာ အခုလို ရႈျမင္သံုးသပ္ေရးသား တင္ျပထားခဲ့တာပါ။ ဘီဘီစီယဥ္ေက်းမႈဝက္ဆိုက္ http://www.bbc.com/culture/story/20170206-the-artists-who-fought-fascism မွာ သြားေရာက္ဖတ္ရႈလုိ႔ ရပါတယ္။

ေဆာင္းပါးရွင္ ဖီယုဏၰာ မကၠေဒၚနယ္ Fiona Macdonald က ေရးသားၿပီး ေမာင္ေဖသက္နီက ျမန္မာျပန္ဆိုပါတယ္။ အခု ေဆာင္းပါးထဲမွာ နာမည္ေက်ာ္ စပိန္ႏြယ္ဖြားပန္းခ်ီဆရာႀကီး ပါဘလို ပီကာဆို ‘Pablo Picasso’ ေရးဆြဲထားခဲ့တဲ့ ‘ဂြါရာနီကာ Guernica’ ပန္းခ်ီကားအေၾကာင္းကို အေသးစိတ္ေရးသားထားပါတယ္။
http://www.bbc.com/culture/story/20170206-the-artists-who-fought-fascism

သမိုင္းေၾကာင္းထဲမွာ နာဇီဂ်ာမနီနဲ႔အီတလီတုိ႔ရဲ့ ဗံုးႀကဲေလယာဥ္ေတြဟာ ၁၉၃၇ ခုႏွစ္ ဧၿပီလ ၂၆ ရက္ေန႔ စပိန္ႏိုင္ငံ ဂြါရာနီ ကာ ခရိုင္ရဲ့ *ဘာ့စ္က္စီးတီးၿမိဳ႕ကို သံုးနာရီေက်ာ္ၾကာ ေလေၾကာင္းတိုက္ခိုက္မႈတခု ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါတယ္။ တိုက္ခိုက္ခံ လိုက္ ရတဲ့ ေရွးေဟာင္းၿမိဳ ့ရဲ့ေလးပံုသံုးပံုေလာက္ဟာ ပ်က္စီးသြားခဲ့ရသလို လူအမ်ားအျပားဟာလည္း ထိခိုက္ဒဏ္ရာေတြ ရသူရ၊ အသက္ဆံုးရံႈးသူေတြဆံုးရံႈးနဲ႔မေကာင္းတဲ့ျမင္ကြင္းေတြ၊ မေကာင္းတဲ့ခံစားမႈေတြျဖစ္ခဲ့ရတာပါ။ အဆိုပါ တိုက္ပြဲကို “ဘယ္စစ္သမိုင္းမ်ိဳးမွာမွ လံုးဝမျဖစ္ဖူးခဲ့တဲ့ စစ္ဆင္ေရးႀကီး” လုိ႔ ကမ႓ာေက်ာ္ “တိုင္းမ္စ္မဂၢဇင္း Times Magazine” ရဲ့ ေရး သားခ်က္အရသိရွိခဲ့ရပါတယ္။ ကမ႓ာေက်ာ္ စပိန္ပန္းခ်ီဆရာႀကီး ပါဘလို ပီကာဆို (Pablo Picasso) ကလည္း အဲဒီ အ ေၾကာင္းကို “ဂြါရာနီကာ Guernica” ဆိုတဲ့ ပန္းခ်ီကားတခ်ပ္ ေရးဆြဲခဲ့ပါတယ္။  အဲ့ဒီ စစ္ဆန္႔က်င္ေရး ပန္းခ်ီကားႀကီး ဂြါရာ နီကာဟာ “၁၉၃၇ ခုႏွစ္ ပါရီ ပန္းခ်ီ၊ အႏုပညာျပပြဲ” မွာျပသခဲ့ဖူးသလို နာမည္လည္း အထူးေက်ာ္ၾကားခဲ့ပါတယ္။

ေလယာဥ္ေတြနဲ႔ဗံုးႀကဲတိုက္ခိုက္ခဲ့လုိ႔ စပိန္ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္တာ (၁ဝ) လေလာက္ဘဲရွိေသးတဲ့ကာလအတြင္း မွာ “၁၉၃၇ ခု ႏွစ္ ပါရီ ပန္းခ်ီ၊ အႏုပညာျပပြဲ” ဖြင့္လွစ္ျပသဖုိ႔အတြက္ အႏုပညာရွင္ေတြကို ျပင္သစ္လာဖုိ႔ဖိတ္ေခၚခဲ့ပါ တယ္။ ဒီအႏုပညာျပပြဲ ဟာ အထူးသျဖင့္ အဲဒီ့အခ်ိန္က စက္မႈနည္းပညာအရ ကမ႓ာ့ထိပ္သီးႏိုင္ငံျဖစ္ေနသလို ႏိုင္ငံေရးအရ  အင္မတန္ စိတ္ဓါတ္ခိုင္ မာျပတ္သားတဲ့ ဂ်ာမနီႏိုင္ငံကတဖက္၊ အလုပ္သမားေတြကို ကိုယ္စားျပဳတဲ့ ‘တူ’ နဲ႔ေတာင္သူ လယ္သမားေတြကို ကိုယ္စား ျပဳတဲ့ ‘တံဇဥ္း’ အမွတ္အသားကိုအသံုးျပဳၿပီး တိုင္းျပည္နဲ႔ျပည္သူျပည္သားေတြအတြက္ ေအာင္အတိတ္၊ ေအာင္နိမိတ္အျဖစ္ ခံယူကာ အင္အားႀကီးႏိုင္ငံတခု ဖန္တီးထူေထာင္ထားတဲ့ ဆိုဗီယက္ယူနီယံတုိ႔က တဖက္ ယွဥ္ၿပိဳင္ၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေရးကစားပြဲ ဆိုတာကို သတိတရျဖစ္ေစပါတယ္။ ဒီေန႔ကမ႓ာႀကီးဟာ ေခတ္မမီေတာ့ဘူးလုိ႔

တခ်ိဳ ့ကေျပာဆိုေနခ်ိန္မွာ တခ်ိဳ ့ကက်ေတာ့ ေရွးေဟာင္းအေမြအႏွစ္ေတြလိုက္လံရွာေဖြေဖၚထုတ္ၿပီး သုေတသနေတြကို တစိုက္မတ္မတ္လုပ္ကိုင္ေနၾကပါတယ္။ ျပသခဲ့တဲ့ “၁၉၃၇ ခုႏွစ္ ပါရီပန္းခ်ီ၊ အႏုပညာျပပြဲ” ဟာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး ဖရန္ကို (General Franco) ဦးစီးခဲ့တဲ့ စပိန္ႏိုင္ငံရဲ့ ေခတ္စနစ္ဆိုးႀကီးကို အၿပီးအျပတ္နိဂံုးခ်ဳပ္သြားေစခဲ့တဲ့ ျပပြဲတခုလုိ႔လည္း  ေလ့ လာမွတ္သားႏိုင္ခဲ့ရပါတယ္။

ဒီပြဲဟာ ဆိုဗီယက္ယူနီယံ ဦးေဆာင္ဖန္တီးထားခဲ့တဲ့ လံုးဝဥႆံုအာဏာခ်ဳပ္ကိုင္ထားမႈနဲ႔အီတလီ၊ ဂ်ာမနီတုိ႔က ဖန္တီးထားခဲ့ တဲ့ နာဇီစနစ္ကို အျမစ္ျပတ္ဖယ္ရွားပစ္ဖုိ႔အတြက္ ရည္ရြယ္ၿပီးလုပ္ခဲ့ၾကတာပါလုိ႔ သမိုင္းအေထာက္အထားေတြအရ သိရွိခဲ့ရ ပါတယ္။ ဥေရာပတိုက္ႏိုင္ငံေတြဟာ ကမ႓ာစစ္ႀကီးထဲဝင္ေရာက္လာဖုိ႔တာဆူေနခ်ိန္လည္းျဖစ္တာေၾကာင့္ ကမ႓ာႀကီးအေပၚမွာ ၾသဇာႀကီးႏိုင္သမွ်ႀကီးေအာင္လုပ္တဲ့နည္းနဲ႔အခြင့္သာမႈကို အရယူခဲ့တာပါဘဲ။ အဲဒီအခ်ိန္က ဖက္စစ္   စနစ္နဲ႔ကြန္ျမဴနစ္ဝါဒီ ေတြကလည္း ကမ႓ာေပၚကထင္ရွားတဲ့အႏုပညာရွင္ေတြကိုအသံုးခ်ၿပီး ဝါဒျဖန္ ့ခ်ိေနခဲ့ပါတယ္။ အဲဒါ ေၾကာင့္ ကမ႓ာေက်ာ္ အႏုပညာရွင္ႀကီးေတြျဖစ္ၾကတဲ့ ပါဘလို ပီကာဆို (Pablo Picasso)၊  ဂ်ဴလီယို ဂြန္ဇာလက္ဇ္ (Julio González)၊ ဂ်ိဳအဲန္ မီရို (Joan Miró)၊ အလက္ဇႏၵား ကာလ္ဒါ (Alexander Calder)၊ အယ္လ္ဘာတို ဆန္ခ်က္ဇ္ (Alberto Sánchez) နဲ႔ဂ်ိဳေဆ ဂူတီအဲရက္ဇ္ ဆိုလဲန္ (José Gutiérrez Solan) တုိ႔ဟာ စပိန္ႏိုင္ငံရဲ့ ႏိုင္ငံေရးျမင္ကြင္းထဲ ေရာက္ရွိလာပါေတာ့တယ္။

စပိန္ႏိုင္ငံ ဂြါရာနီကာ ခရိုင္ရဲ့ ဘာ့စ္က္ စီးတီးၿမိဳ႕ကို ေလေၾကာင္းကေနတိုက္ခိုက္ခဲ့မႈကို ပီကာဆိုက ‘ဂြါရာနီကာ’ ဆိုတဲ့ နာမည္နဲ႔ပန္းခ်ီကားတခ်ပ္ေရးဆြဲမွတ္တမ္းတင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီပန္းခ်ီကားဟာ စစ္ဆန္႔က်င္ေရးအႏုပညာပန္းခ်ီေတြထဲမွာအင္မတန္ ထင္ရွားခဲ့ပါတယ္။ (စပိန္ႏိုင္ငံက “Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía”  လုိ႔ေခၚတဲ့ အမ်ိဳးသားျပတိုက္မွာ ျပသထားၿပီး အဲဒီျပတိုက္ကဘဲ ဒီ ပန္းခ်ီကားဓါတ္ပံုကို ရရွိခဲ့တာပါ)

အဲဒီအခ်ိန္ကစၿပီး ပီကာဆို ကို ၿမိဳ႕က မုခ္ဦးေတြ၊ ေအာင္မုခ္ေတြတည္ေဆာက္တဲ့ စံျပပုဂၢိဳလ္ႀကီးတေယာက္လုိ႔ အမ်ားက သတ္မွတ္လာခဲ့ၾကပါေတာ့တယ္။ အဲဒီေနာက္ ၁၉၃၇ ခုႏွစ္ အေစာပိုင္းကာလမွာေတာ့ သူဟာအမ်ိဳးသားေရးဝါဒ Nationalism ကို ဆန္႔က်င္တဲ့ “ဖရန္ကိုရဲ့ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္နဲ႔လိမ္ညာမႈမ်ား Dream and Lie of Franco” ဆိုတဲ့ ပန္းခ်ီကားကို ေရးဆြဲခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီကစၿပီး ဖရန္ကိုနဲ႔သူ႔အေပါင္းအသင္းေရာင္းရင္းေတြက “ဂြါရာနီကာ” ပန္းခ်ီကားကို  ေဝဖန္ထိုးႏွက္မႈ ေတြကို စၿပီးလုပ္လာခဲ့ၾကတာပါ။ ပီကာဆို ဟာ ဖက္ဆစ္စနစ္ကိုဆန္႔က်င္ေရးအယူအဆနဲ႔ပန္းခ်ီကား  ေတြေရးဆြဲခဲ့တဲ့အတြက္ ေၾကာင့္လုိ႔ စြပ္စြဲခဲ့ၾကပါတယ္။ “စစ္သမိုင္းထဲကို ျပန္ေလ့လာၾကည့္လိုက္ရင္ၿမိဳ ့ေတြေပၚမွာေရာ၊  ေက်းလက္ေတာရြာေတြမွာပါ လူအခ်င္းခ်င္း လူသားမဆန္တဲ့ ျပဳမူဆက္ဆံလာတာေတြ၊ နည္းပရိယာယ္တခုလိုအသံုးျပဳ လာတာေတြ၊ လက္နက္တခုလို အသံုးျပဳလာတာေတြကို ေတြ႕ျမင္လာခဲ့ရပါတယ္။ စက္ပစၥည္းသစ္တခုကို စမ္းသပ္သလိုမ်ိဳး၊ လူသားေတြကို စမ္းသပ္ အသံုးျပဳလာၾကပါတယ္။ ပီကာဆိုက အဲဒီအခ်က္ကို ေပၚလြင္ေအာင္ သူ႔ပန္းခ်ီကားထဲမွာ  ေရးဆြဲတင္ျပထားတာပါ။ အဲဒါ ေၾကာင့္ လူေတြက သူ႔ကို အႏုပညာတမန္ေတာ္လုိ႔သတ္မွတ္ဂုဏ္ျပဳထားခဲ့ၾကတာပါ” လုိ႔  အႏုပညာဘာသာရပ္ ပါေမာကၶ ဖာနန္ဒို မာတင္ (Fernando Martín) က ေျပာဆိုခဲ့ဖူးပါတယ္။

 “က်ေနာ္ဟာ ဂြါရာနီကာ ပန္းခ်ီကားထဲမွာ စပိန္ႏိုင္ငံကို ပင္လယ္ထဲ နစ္ျမဳပ္သြားေအာင္ စစ္တပ္ကလုပ္ေနတာကို အင္မတန္ ရြံရွာမုန္းတီးတဲ့ အႏွစ္သာရကို ေပၚေအာင္ပံုေဖၚထားခဲ့တာပါ”

ပါဘလို ပီကာဆို

ဂြါရာနီကာ ပန္းခ်ီကားဟာ မဒရစ္ၿမိဳ ့ေတာ္ဝန္ဦးစီးခဲ့တဲ့ ပန္းခ်ီျပပြဲမွာတြင္မကဘဲ စပိန္ႏိုင္ငံၿမိဳ ့ေတာ္ မဒရစ္ၿမိဳ ့ရဲ့ နာမည္ႀကီး ရိုင္းနား ဆိုဖီယာ Reina Sofía Museum ျပတိုက္မွာလည္း ျပသထားခဲ့တယ္လုိ႔သိရွိရပါတယ္။ သူ ပန္းခ်ီ ကားေရးဆြဲေနစဥ္က သူ႔လႈပ္ရွားမူပံုရိပ္ေတြကို သူ့ ့ခ်စ္သူ အမ်ိဳသမီး ဒိုရာ မားရ္ Dora Maar ကဓါတ္ပံုုရိုက္ၿပီး မွတ္တမ္း တင္ထားခဲ့ပါတယ္။  ဒိုရာ မားရ္ရဲ့အဆိုအရ အဲဒီ့ပန္းခ်ီကားကို ပီကာဆိုဟာ တလေက်ာ္ကာလအတြင္း ေရးဆြဲသြားခဲ့တာလုိ႔သိရပါတယ္။ ေရးဆြဲေန ခိုက္မွာ သူဟာ အမ်ိဳးသားေရးဝါဒီေတြကို ပ့ံပိုးကူညီေပးေနတယ္ဆိုတဲ့ ေကာလာဟလေတြ ထြက္ေပၚလာခဲ့ဖူးေပမယ့္ ပီကာ ဆိုက အဲဒါနဲ႔ပတ္သက္ၿပီးေၾကညာခ်က္တေစာင္ထုတ္ၿပီး ျငင္းဆိုခဲ့ဖူးပါတယ္။ ပီကာဆိုရဲ့ ေၾကညာခ်က္ထဲမွာေတာ့ “က်ေနာ္ ဂြါရာနီကာ ကားဆြဲေနတုန္းမွာတေလွ်ာက္လံုး ဆြဲေနတဲ့ကားေပၚမွာဘဲအာရံုစိုက္ထားတာပါ။ အဲဒီတုန္းက စပိန္ႏိုင္ငံ ပင္လယ္ထဲနစ္ျမဳပ္သြားတာလုိ႔က်ေနာ္ တကယ့္ကိုခံစားခဲ့ရၿပီး ေနာက္ဆံုး စပိန္ႏိုင္ငံဟာ ပင္လယ္ေရေအာက္ နစ္ျမဳပ္ေနစဥ္ ညည္းသံေတြကို စဥ္ဆက္မျပတ္ေပၚထြက္ေနခဲ့တာ ေနာက္ဆံုး စပိန္ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံလံုး  ေရေအာက္နစ္ျမဳပ္ ေပ်ာက္ကြယ္သြား တဲ့အထိေပါ့” လုိ႔ ပီကာဆို က ေျပာဆိုခဲ့ဖူးပါတယ္။

● ႏိုင္ငံေရးေနာက္ခံ ျမင္ကြင္း
ၿမိဳ ့ရဲ့ မုခ္ဦးေတြ စတဲ့ ၿမိဳ႕ျပအဂၤါရပ္ေတြကို ျပဳလုပ္ဖန္တီးေနခိုက္မွာ အႏုပညာရွင္ေတြဟာ သူတုိ႔စိတ္ကို ဖန္တီးေနတဲ့ အႏု ပညာပစၥည္းေတြအေပၚမွာဘဲ လံုးဝႏွစ္ျမႇဳပ္ထားၾကတာပါ။ “ျပသခဲ့တဲ့ အႏုပညာေတြအားလံုးဟာ လက္ရာ အေျပာင္ေျမာက္ဆံုးနဲ႔အင္မတန္ဆြဲေဆာင္မႈရွိလွပါတယ္။ ျပပြဲေကာ္မတီကလည္း အခုျပပြဲဟာ ႏိုင္ငံေရးကို အရမ္းေဇာင္းေပးတာမ်ိဳး မျဖစ္ေစ ခ်င္သလို အႏုပညာရွင္ေတြကလည္း သူတုိ႔ အႏုပညာေတြကို သူတုိ႔ခံစားရတဲ့အတိုင္း အေကာင္းဆံုး တင္ျပႏိုင္မႈ ရွိ၊ မရွိ ဆိုတာအေပၚမွာဘဲ မူတည္ေစခ်င္ၾကတာပါ။ ျပသခဲ့တဲ့အႏုပညာပစၥည္းေတြဟာ အဆင့္အျမင့္ဆံုးလုိ႔  သတ္မွတ္လုိ႔ရတာ ေတြပါ”  လုိ႔ၿမိဳ ့ေတာ္ဝန္ျပတိုက္ျပပြဲအတြက္ ျပင္ဆင္ေနခိုက္မွာ အႏုပညာပစၥည္းစုေဆာင္းသိမ္းဆည္း သူ ဂ်ိဳအဲန္ မဲႏ်ဴရယ္ ဘြန္းးနက္ Juan Manuel Bonet က အဲဒီလုိ ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။

ရီပတ္ဘလီကင္ အစိုးရရဲ့  “စပိန္ႏိုင္ငံကို ကူညီၾကပါ  (Aidez L'Espagne)” အကူအညီေပးတဲ့ကိစၥအေၾကာင္း  ေရာ္ဘာတံဆိပ္ တံုး အျပင္အဆင္ဟာ အႏုပညာရွင္ မီရို ရဲ့ လက္ရာတခုျဖစ္ပါတယ္ (စပိန္ႏိုင္ငံက Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía  လုိ႔ေခၚတဲ့ အမ်ိဳးသားျပတိုက္မွာ ျပသထားၿပီး အဲဒီျပတိုက္ကဘဲ ဒီပန္းခ်ီကားဓါတ္ပံုကို ရရွိခဲ့တာပါ)

အျမင္တမ်ိဳး၊ ရႈေထာင့္သစ္တခုအေနနဲ႔သူတုိ႔ကို ရႈျမင္ၾကည့္ၾကသူေတြလည္းရွိေနၾကပါတယ္။ “၁၉၃၆ ခုႏွစ္ မတိုင္မီကဆိုရင္ ပီကာဆို ေရာ၊ မီရိုေရာ ဟာႏိုင္ငံေရးနဲ႔သိပ္ကိုအလွမ္းေဝးေနခဲ့တယ္ေလ။ ဒါေပမယ့္ ေနာက္ပိုင္းႏွစ္ေတြ  အသက္ရွင္ေနထိုင္ ေနစဥ္မွာေတာ့ အႏုပညာရွင္ေတြအေနနဲ႔ဘဝကိုဆက္လက္ရပ္တည္ေနထိုင္သြားၾကေပမယ့္ စပိန္ ျပည္တြင္းစစ္က သူ တုိ႔ရဲ့ စိတ္ထားေတြ၊စိတ္ဓါတ္ေတြကို ေျပာင္းလဲေပးလိုက္တာပါ။ ေနာက္ပိုင္းက်ေတာ့ ၁၉၄၄ ခုႏွစ္ထဲမွာ ပီကာဆိုဟာ ျပင္သစ္ ကြန္ ျမဴနစ္ပါတီနဲ႔ဆက္သြယ္ဝင္ေရာက္ခဲ့ပါတယ္။ ၁၉၆ဝ ခုႏွစ္ ေႏွာင္းပိုင္းနဲ႔၇ဝ ခုနွစ္ ဆန္းပိုင္းေတြလည္းေရာက္ေရာ မီရို ပါပူးေပါင္းလာခဲ့ၿပီး ဖရန္ကို အစိုးရကို တစိုက္မတ္မတ္ ဆန္႔က်င္ေနခဲ့ပါေတာ့တယ္”

အေမရိကန္ ပန္းပုပညာရွင္ အလက္ဇႏၵား ကာလ္ဒ္ (Alexander Calder) ကလည္း ေစာေစာပိုင္းတုန္က  သူ႔  အႏုပညာေတြ ဟာ ပါတီအတြက္ဝါဒျဖန္ ့ခ်ိေရးသက္သက္အတြက္ဘဲ သံုးစြဲခဲ့တာလုိ႔ယူဆခဲ့ပါတယ္။ ရီပါတ္ဘလီကဲန္ပါတီ ကေတာ့ ဂ်ိဳအဲန္ မီရို (Joan Miró) ကို အင္မတန္ ေကာင္းမြန္တဲ့ မိတ္ေဆြတေယာက္လုိ႔ဘဲ ရႈျမင္ေနၿပီး ကာလ္ဒါး ကို ေတာ့  စပိန္လူမ်ိဳးမဟုတ္တဲ့ အတြက္ သူ႔အႏုပညာေတြကို ဖန္တီးခြင့္မျပဳခဲ့တာလုိ႔ ေကာက္ခ်က္ခ်ေနခဲ့တာပါ။ ကာလ္ဒါး ကို အႏုပညာေတြဖန္တီးခြင့္မျပဳခဲ့ေပမယ့္ စပိန္ႏိုင္ငံရဲ့ အက်ိဳးအတြက္ စည္းရံုးလံႈ ့ေဆာ္ခြင့္ေတာ့ျပဳေနခဲ့ပါတယ္။ အရင္က ပိတ္ပင္ခံထားခဲ့ရတဲ့ ေရပန္းပံုပါတဲ့ပန္းပုရုပ္တုကိုေတာ့ ျပန္လည္ခြင့္ျပဳခဲ့ပါတယ္။ အရင္ကေတာ့ ျပဒါးရည္အသံုးျပဳခဲ့တယ္ ဆိုတဲ့စြပ္စြဲခ်က္နဲ႔ခြင့္မျပဳခဲ့တာလုိ႔ ယူဆထားခဲ့ၾကပါတယ္။ ပန္းပုရုပ္တုပံုေလာင္းတဲ့အခါ ျပဒါးရည္ေတြနဲ႔‘ပံုစံေလာင္းခြက္’ အရင္လုပ္ၿပီးမွ ပံုေလာင္းခဲ့၊ ထည့္ သြင္းခဲ့တယ္လုိ႔ယူဆခဲ့ၾကတာပါ။ အဲဒီအခ်ိန္ေနာက္ပိုင္း ကာလ္ဒ္ သြန္းထုတဲ့ ဘယ္ပန္းပု ရုပ္တုကိုမဆို သူကိုယ္တိုင္က နာမည္သစ္ မေျပာင္းလဲမေခၚဆိုမခ်င္း ‘[M1] အာလ္ေမဒဲန္ Almadén အုပ္စုမွ သြန္းလုပ္သည္’ လုိ႔နာမည္ေပးထားခဲ့ပါ ေတာ့တယ္။

အလက္ဇႏၵား ကာလ္ဒါ (Alexander Calder) ထုဆစ္ခဲ့တဲ့  ‘ေရပန္းရုပ္တု’ ဟာ ရီပါတ္ဘလီကဲန္ပါတီရဲ့   အမာခံနယ္ေျမျဖစ္တဲ့ ျပဒါးအမ်ားအျပား ထြက္ရွိတဲ့ေနရာကို ရည္ညၢန္းတဲ့ေနရာတခု (ဒီပံုကို ဓါတ္ပံုမွတ္တမ္းဌာန Alamy မွ ကူးယူရရွိပါတယ္)

‘[M2] အာလ္ေမဒဲန္’ စကားလံုးဟာ  ရီပတ္ဘလီကဲန္ပါတီက  အၿမဲသံုးေနခဲ့တဲ့ စကားလံုးပါဘဲ။ ၁၉၃၇ ခုႏွစ္တုန္းက  အေမရိ ကန္ႏိုင္ငံအႏွံ႔ ဖရန္ကိုနဲ႔သူ႔အဖြဲ ့ဝင္ေတြက ျပဒါးကို လိုက္လံရွာေဖြေနတုန္း သူတုိ႔ကို အမာခံၿပီးခုခံခဲ့တဲ့ေဒသတခုကို အစြဲျပဳ ၿပီးေခၚဆိုခဲ့တဲ့ နာမည္တခုပါ။ အဲဒီအခ်ိန္ကစၿပီး မာက်ဴရီဓါတ္ကိုအသံုးျပဳၿပီး လက္နက္ကိရိယာေတြ ထုတ္လုပ္အသံုးျပဳႏိုင္တယ္ဆိုတာကိုသိရွိၿပီး ေနာက္ပိုင္းမွာ သူတုိ႔ဟာ မာက်ဴရီဓါတ္ကို မရ၊ ရေအာင္ လိုက္လံရွာေဖြၾက ေတာ့တာပါဘဲ။ “ဂရုတ စိုက္ မေလ့လာ၊ မစူးစမ္း၊ မဆင္ခ်င္ဘဲနဲ႔ဘာတခုမွေအာင္ျမင္ေအာင္ လုပ္ႏိုင္မွာမဟုတ္ပါဘူး” ဆိုတဲ့ စကားလံုးေတြ၊ တခုခု လုပ္ေတာ့မယ္ဆိုရင္ မလုပ္ခင္အရင္ဆံုး လုပ္သင့္ရဲ့လားဆိုတာကို စဥ္းစားတဲ့အခါ အသံုးျပဳခဲ့တဲ့ ရီပါတ္ဘလီကဲန္ပါတီရဲ့ တခုတည္းေသာနည္းပရိယာယ္တခုပါဘဲလုိ႔ အႏုပညာဘာသာရပ္ ပါေမာကၶ ဖာနန္ဒို မာတင္ (Fernando Martín) ကလည္း ေထာက္ျပေရးသားခဲ့ပါေသးတယ္။

“ဂြါရာနီကာဟာ ပန္းခ်ီဆြဲသလိုမ်ိဳးဆြဲထားတာမဟုတ္ဘဲ ဂရပ္ဖီတီလုိ႔ေခၚတဲ့ ခဲေကာက္ေၾကာင္းနဲ႔ဆြဲထားတာမ်ိဳးပါ။ တကယ့္ ကို ထူးခြၽန္တဲ့ ဂရပ္ဖီတီသမားတေယာက္က ဆြဲထားတာမ်ိဳးပါ”

ဂ်ိဳေဆ ဘဲရ္ဂါမင္

အႏုပညာျပပြဲကိုသမိုင္းပညာရွင္လည္းျဖစ္သလို ဂ်ိဳအဲန္ မီရိုရဲ့ ေျမးေတာ္သူလည္းျဖစ္တဲ့ ဂ်ိဳအဲန္ ပြန္ယက္ မီရို (Joan Punyet Miró) တို ျပပြဲကို အတူတကြ က်င္းပျပဳလုပ္ခဲ့ၾကပါေသးတယ္။ အဲဒီျပပြဲမွာတုန္းက သူ႔အဖိုးေရးသားခဲ့ တဲ့ “ေကာက္ရိတ္သိမ္းသူ El Segador (The Reaper)” ဆိုတဲ့ ပန္းခ်ီကားေရးဆြဲစဥ္က ကတၲာလန္ Catalan ဆိုတဲ့ ေနရာဟာလည္း ဖ်က္ဆီးခဲ့တဲ့ထဲ ပါသြားတဲ့အေၾကာင္းကိုလည္း ျပသထားခဲ့ပါတယ္။ အဆိုပါ ပန္းခ်ီကားက ကတၲာလန္  ေဒသခံလယ္သမားတေယာက္ဟာ လက္နဲ႔ကိုင္လုိ႔ရတဲ့ ပုဆိန္အႀကီးစားမ်ိဳးနဲ႔စပိန္ႏိုင္ငံကို ပစ္ေပါက္ေနပံုနဲ႔ခိုင္းႏိႈင္းေရး ဆြဲထားခဲ့တဲ့ ပန္းခ်ီကားမ်ိဳးပါဘဲ။ “က်ေနာ့္အထင္ေတာ့သူသပိတ္ေမွာက္တာမ်ိဳးပါ။ ကတၲာလန္က ေတာင္သူလယ္သမားတေယာက္ဟာ အင္အားႀကီးမားၿပီး တဦး တည္း လြတ္လြတ္လပ္လပ္ စဥ္းစားဆံုးျဖတ္လုပ္ကိုင္ႏိုင္တာကို  ထင္ဟပ္ထားတာမ်ိဳးျဖစ္ပါတယ္” လုိ႔ မီရိုက ေျပာဆိုခဲ့ပါ တယ္။

● ဝါဒျဖန္ ့ အစီအစဥ္
“ေကာက္ရိတ္သိမ္းသူ” ေရာ “ဂြါရာနီကာ” ေရာ ပန္းခ်ီကားႏွစ္ခ်ပ္ဟာလံုးဟာ ဆိုဗီယက္ယူနီယံကဝါဒျဖန္ဖုိ႔ အတြက္ ကိုယ္ လိုတဲ့ဖက္ဘက္လိုက္ၿပီး တဖက္ေစာင္းနင္း ဖန္တီးေရးဆြဲထားခဲ့ၾကတာပါ။ “အမွန္က အေပ်ာ္ဖတ္၊ ေပၚပင္ပန္းခ်ီ ကား တခ်ပ္ပါ။ ႏိုင္ငံေရးဆိုလုိ႔ ရိပ္ဖမ္းသံဖမ္းမ်ိဳးေတာင္မပါဘဲ လူထုႀကီးတခုလံုးကိုယုတၲိရွိရွိ လိမ္လည္လွည့္ျဖားထား တာပါ” လုိ႔ ဂ်ိဳအဲန္ ပြန္ယက္ မီရိုက ေလာကနီတိကို ဆန္႔က်င္ၿပီး ေရးသားထားခဲ့ဖူးပါတယ္။ ကဗ်ာဆရာ ဂ်ိဳေဆ ဘာဂါမဲန္ (José Bergamín) ကလည္း “ဂြါရာနီကာဟာ ပန္းခ်ီကားတခ်ပ္မဟုတ္ဘဲ ခဲေကာက္ေၾကာင္း ဂရပ္ဖီတမ်ိဳးပါဘဲ လုိ႔ေျပာဆိုခဲ့ဖူးပါ တယ္။  အႏုပညာလက္ရာေျမာက္ ဖန္တီးႏိုင္တဲ့ ဂရပ္ဖီတီေရးဆြဲသူ တေယာက္ပါ” လုိ႔ေထာက္ျပ ေဝဖန္ခဲ့ဖူးပါတယ္။

“ေကာက္ရိတ္သိမ္းသူ El Segador (The Reaper)” ဆိုတဲ့ ပန္းခ်ီကားေတြကို ေရးဆြဲခဲ့တဲ့ ဂ်ိဳအဲန္ ပြန္ယက္ မီရိုဟာ ဝါဒျဖန့္ခ်ိေရးသက္သက္ ပန္းခ်ီကားေတြကို အင္မတန္မုန္းတီးတယ္လုိ႔ သူ႔ေျမးရဲ့အေျပာအရ သိရွိရပါတယ္ (အခု ပန္းခ်ီကား ဟာ မီရိုရဲ့ အႏုပညာပစၥည္းမ်ားသိမ္းဆည္းထားခဲ့တဲ့ ဌာနမွ ရယူခဲ့တာပါ)

သူ႔အႏုပညာပန္းခ်ီကားေတြဟာ ဘ႑ာေငြေၾကး အခက္အခဲေတြေၾကာင့္ ကင္းဗတ္စ္ဆိုတဲ့ ပိတ္တမ်ိဳးေပၚမွာဘဲ ေရးဆြဲႏိုင္ ခဲ့ပါတယ္လုိ႔ ဂ်ိဳအဲန္ ပြန္ယက္ မီရို ရဲ့ အဆိုအရ သိခဲ့ရပါတယ္။ “သူ႔ကားမွန္သမွ်ကိုလက္နဲ႔တုိ႔ထိ၊ စမ္းသပ္  ကိုင္တြယ္ၾကည့္ဖုိ႔လံုးဝခြင့္မျပဳပါဘူး  … ဂြါရာနီကာကလည္း မီရိုရဲ့ ပန္းခ်ီကားေတြလိုမ်ိဳးလိုစမ္းသပ္ဖုိ႔လံုးဝခြင့္ျပဳမထားပါဘူး။ ပီကာဆိုရဲ့ကား ကိုေတာ့ လန္ဒန္ကေန အေမရိကန္ႏိုင္ငံကို ေနရာေရႊ႕ေျပာင္းထား လိုက္တယ္လုိ႔ၾကားသိရပါတယ္”

ကာလၾကာလာတဲ့အခါ အႏုပညာျမင္ကြင္းဟာလည္း ေျပာင္းလဲလာခဲ့ၿပီး ဟိုးအစကနဦးကာလမ်ိဳး ျပန္လည္  ေရာက္ရွိသြား ခဲ့ပါတယ္။ ဂြါရာနီကာ ကားဟာဆိုရင္ အဂၤလန္ႏိုင္ငံကို ၁၉၃၈ ခုႏွစ္ေလာက္မွာ ေရာက္ရွိသြား ခဲ့တာပါ။ “ပီကာဆိုဟာ နယူး ေယာက္မွာရွိတဲ့ Museum of Modern Art (MoMA) လုိ႔ေခၚတဲ့ အႏုပညာကုမၸဏီ တခုနဲ႔ခ်ိတ္ဆက္မိၿပီး ပန္းခ်ီကားေတြကို ဆက္လက္ေရးဆြဲ ေနခဲ့ပါေတာ့တယ္။ အဲဒီလိုနဲ႔အေမရိကန္မွာေနထိုင္ေနရင္း  သူ႔ေမြးဇာတိ စပိန္ႏိုင္ငံကို ဒီမိုကေရစီစနစ္ ျပန္လည္ထြန္းကားလာတဲ့အထိ မျပန္ေတာ့ပါဘူး။ အဲဒီအခ်က္က  သိပ္ကိုအေရးႀကီးၿပီး အႏုပညာေလာကႀကီးတခုလံုး အ တြက္ အၿမဲေအာက္ေမ့အမွတ္ရေနၾကေတာ့မွာပါ” လုိ႔ ဂ်ိဳအဲန္  မဲႏ်ဳရယ္ ဘြန္းနက္က  ေျပာဆိုခဲ့ဖူးပါတယ္။

● အေမွာင္ကာလတခုကို ျဖတ္ေက်ာ္ျခင္း
ဂြါရာနီကာ ကားဟာ ႏွစ္ေတြအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ လူေတြရဲ့ ပါးစပ္ဖ်ားမွာ ေရာက္ေနခဲ့တာပါ။ “စပိန္ျပည္တြင္း စစ္အေၾကာင္း ေျပာတဲ့အခါ တိုင္းသူျပည္သားေတြရဲ ့ အက်ိဳးစီးပြားေတြအေၾကာင္း ပါဝင္လာပါေတာ့တယ္။ စပိန္ျပည္တြင္း စစ္အေၾကာင္း ေျပာရင္ ဘာ့စ္က္စီးတီးၿမိဳ႕ အေၾကာင္းပါလာေတာ့တာပါ။ ဘယ္စစ္ပြဲအေၾကာင္းကိုေျပာေျပာ စပိန္ရဲ့ျပည္တြင္း စစ္ကိစၥက မပါမၿပီးပါဘဲ။ အျဖဴနဲ႔အမည္းေရာင္ကင္ဗတ္စ္ပၚမွာ ေရးဆြဲပါေစဦးေတာ့ အဲကင္းဗတ္္စ္ ပန္းခ်ီကားဟာ တကယ္လက္ ရာေျမာက္၊ အႏုပညာလက္ရာေျမာက္ရင္ ဂႏၶဝင္ပန္းခ်ီကား ျဖစ္လာမွာပါ … “က်ေနာ္တုိ႔ႏွစ္သက္ျမတ္ႏိုး တန္ဖိုးထားတဲ့ အႏုပညာပစၥည္းတခုခု ေပ်ာက္ဆံုးသြားမွာမ်ိဳးကို က်ေနာ္တုိ႔မလိုလားပါဘူးလုိ႔ ပီကာဆို ကိုယ္တိုင္ေရးသားခဲ့တဲ့ စာတ ေစာင္ထဲမွာ ေရးသားထားခဲ့ပါတယ္” လုိ႔ ျပင္သစ္စာေရးဆရာ မိုက္ကယ္လ္ လိုင္းရစၥ Michel Leiris က  မွတ္ခ်က္ျပဳ ေရး သားခဲ့ဖူးပါတယ္။

ဘယ္လိုဘဲျဖစ္ျဖစ္ ေမ်ွာ္လင့္ခ်က္ကေတာ့ ရွိေနပါေသးတယ္တဲ့။ ပီကာဆိုကေတာ့ ဝဝၿဖိဳးၿဖိဳး၊ က်န္းက်န္းမာမာ ပါဘဲလုိ႔ အႏုပညာဘာသာရပ္ ပါေမာကၶ ဖာနန္ဒို မာတင္အဆိုအရ သိရွိရပါတယ္။ “ျပတင္းေပါက္ကေန အျပင္ဘက္ကို ၾကည့္ေနတဲ့၊ ေျခဆန္႔လက္ဆန္႔လုပ္ေနတဲ့အမ်ိဳးသမီးတေယာက္ကို ေတြ႕ရတတ္ပါတယ္။ အဲဒီ့အမ်ိဳးသမီးဟာ လက္ကိုင္  ဆီမီးခြက္ကိုင္ ထားၿပီး အေမွာင္ထုထဲမွာ ထြက္သြားတာမ်ိဳးကို ေတြ ့ရတတ္ပါတယ္” လုိ႔ဖာနန္ဒို မာတင္က  ေျပာျပခဲ့ဖူးပါတယ္။

ျဖတ္သန္းခြင့္မျပဳ။ (ျဖတ္သန္းသြားလာခြင့္မျပဳရ!) ပန္းခ်ီသရုပ္ျပပံုကို ရာမြန္ ပ်ဴယိုလ္ Ramón Puyol က ေရးဆြဲခဲ့တာပါ။ “အထိခိုက္မခံႏိုင္တဲ့ အႏုပညာရပ္တခုရဲ့ သီဝရီတခုျဖစ္တဲ့ ‘အႏုပညာသည္ အႏုပညာအတြက္ဘဲျဖစ္ရမယ္ Arts for arts sake’ ဆိုတဲ့ ထင္ရွားခဲ့တဲ့ စာေပအယူအဆကို ပ်ဴယိုလ္က ကိုင္စြဲအသံုးျပဳေနခဲ့သူ ေသဆံုးသြားတဲ့အထိပါဘဲ” (မွတ္ခ်က္။         ။ အခုတင္ျပထားတဲ့ပံုကို CRAI Biblioteca del Pavelló de la República/Mayoral ျပတိုက္မွ တဆင့္ရရွိခဲ့ပါတယ္)

ဂြါရာနီကာ ပန္းခ်ီကားဟာ ဟိုး အေတာ္ေစာေစာကာလ နပိုလီယန္ရဲ့ စပိိန္ႏိုင္ငံံကို သိမ္းယူအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့စဥ္ကာလတုန္းက အႏုပညာရွင္ ဂိုယာ Goya ရဲ့ ၾသဇာလႊမ္းမိုးခဲ့တဲ့ စပိန္ႏိုင္ငံရဲ့ အႏုပညာေလာကမွာ ထြန္းကားခဲ့တဲ့ အႏုပညာလိုမ်ိဳးပါ။ “ဂိုယာရဲ့ အႏုပညာရပ္ေတြလိုမ်ိဳး သူ႔အႏုပညာေတြမွာလည္း ႏိုင္ငံေရးယံုၾကည္ခ်က္ေတြရိုက္ခတ္ေနခဲ့တာကို အထင္အရွား ေတြ့ျမင္ေနရပါတယ္။ အဲဒါေၾကာင့္ သူ႔ အႏုပညာရပ္ေတြဟာ အဲဒီေခတ္အထိ ေအာင္ျမင္ေက်ာ္ၾကားေနခဲ့ တာျဖစ္ပါတယ္။ ပီကာဆိုဟာ ဂိုယာရဲ့ ရႈပ္ေထြးေပြလီလွတဲ့ စပိန္ႏိုင္ငံရဲ့ ႏိုင္ငံေရးနဲ႔သမရိုးက်ဘာသာေရးေနာက္ခံအယူ   အဆေတြရဲ့လႊမ္းမိုး မႈကို အမ်ားအျပားခံခဲ့ရတာျဖစ္ပါတယ္။  အဲဒါေတြကေတာ့ အေမွာင္လႊမ္းေနခဲ့တဲ့ေခတ္

စပိန္ႏိုင္ငံရဲ့ ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ဘာသာေရးတုိ႔ရဲ့ ရႈပ္ေထြးေပြလီလွတဲ့ ျမင္ကြင္းတခုပါဘဲ” လုိ႔ ရိုင္နာ ဆိုဖီယာ Reina Sofía ျပတိုက္မွာ အႏုပညာရပ္ေတြ စုေဆာင္းေလ့လာေရးဌာနရဲ့ အဆိုအရ သိရွိခဲ့ရပါတယ္။

“ပီကာဆို၊ မီရို၊ ကာလ္ဒါနဲ႔ဂြန္ွဇာလက္ဇ္တုိ႔ဟာ စပိန္ျပည္တြင္းစစ္ကာလအတြင္း အႏုပညာအပါအဝင္ တျခား အရာေတြကို အတူတကြ ေလ့လာသင္ယူခဲ့ၾကတာပါ။ သူတုိ႔ဖန္တီးခဲ့တဲ့ အႏုပညာရပ္ေတြဟာ အလြန္အဆင့္ျမင့္ၿပီး စပိန္ ႏိုင္ငံရဲ့ အျမင့္ဆံုး ေနရာမွာ ရွိေနၾကတာပါ။ သူတုိ႔ဖန္တီးခဲ့တဲ့အႏုပညာေတြဟာ စပိန္ႏိုင္ငံရဲ့ ဖက္ဆစ္စနစ္နဲ႔ဒီမိုကေရစီ စနစ္ႏွစ္ခုအၾကား ျဖတ္သန္းလႈပ္ရွားခဲ့ရတဲ့ ေတာ္လွန္ေရးေနာက္ခံေပၚ အေျခခံထားခဲ့တာပါ” လုိ႔ျပတိုက္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွဴး ေဂ်ာ္ဒီ မာေယာရာယ္ လ္  Jordi Mayoral က ေျပာဆိုခဲ့ပါတယ္။

“အႏုပညာသမားတေယာက္ဟာ သူ႔အသက္ရွင္ရပ္တည္ေနထိုင္ေနသေရြ႕ သူဘာဘဲလုပ္လုပ္၊ ဘယ္လိုဘဲ စဥ္းစား၊ စဥ္စား သူ႔စိတ္ထဲႏွလံုးထဲမွာ သူဖန္တီးေနတဲ့ အႏုပညာပစၥည္းအေပၚမွာဘဲ အာရုံထားၿပီး လုပ္ကိုင္လႈပ္ရွားေနတာပါ။ သူ႔စိတ္အာရံုနဲ့ သူ႔လႈပ္ရွားမႈေတြဟာ ထပ္တူထပ္မွ်က်ေနရပါလိမ့္မယ္။ အဲဒါမွ Humanity လုိ႔ေခၚတဲ့ လူသားတေယာက္ရဲ့ ျဖစ္တည္မနဲ႔ Civilisation လုိ႔ေခၚတဲ့ လူ႔ယဥ္ေက်းမႈေတြဟာထပ္တူထပ္မွ်တိုးတက္လာႏိုင္မွာပါ” လုိ႔၁၉၃၇ ခုႏွစ္ေလာက္တုန္းက  ပီ ကာဆိုကိုယ္တိုင္ကလည္း သူ႔ဖာသာသူ မွတ္ခ်က္ျပဳဆံုးျဖတ္ခဲ့ဖူးပါတယ္။  ။

(အခုေဆာင္းပါးကို ေဆာင္းပါးရွင္ ဖီယုဏၰာ မကၠေဒၚနယ္ Fiona Macdonald က ေရးသားၿပီး ေမာင္ေဖသက္နီက ျမန္မာျပန္ ဆိုပါတယ္)