ဇင္လင္း ● ေမာ္ကြန္းတင္ ဂုဏ္ျပဳခံခဲ့ရတဲ့ အေမရိကန္ အမ်ဳိးသမီးသတင္းေထာက္ နယ္လီ ဘလိုင္ (Nellie Bly)
(မုိးမခ) ဇြန္ ၁၈၊ ၂၀၁၇
(မုိးမခ) ဇြန္ ၁၈၊ ၂၀၁၇
I was too impatient to work at the usual duties assigned women on newspapers."
<Nellie Bly> - Six Months In Mexico (1888)
<Nellie Bly> - Six Months In Mexico (1888)
Nellie Bly: A pioneering 19th Century Investigative Journalist - (Born May 5, 1864 - died January 27, 1922)
အဲလစ္ဇဘက္ ေကာ့ခရိန္း(Elizabeth Cochrane) ဟာ သတင္းစာေလာကထဲကို အေစာဆုံး ေရာက္ရွိလာတဲ့ အေမရိကန္ အမ်ဳိးသမီး သတင္းစာဆရာမတစ္ဦးလုိ႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ သူမရဲ႕ကေလာင္နာမည္က နယ္လီ ဘလိုင္ (Nellie Bly) လုိ႔ ထင္ ရွားပါတယ္။ အဲလစ္ဇဘက္ဟာ သတင္းစာ ဆရာမအျဖစ္သာမက စာေရးဆရာမ၊ စက္မႈလုပ္ငန္းရွင္၊ တည္ထြင္ပညာရွင္၊ လူမႈကယ္ဆယ္ေရးလုပ္သူ စသည္ျဖင့္လည္း လူသိမ်ားပါတယ္။ အဲလစ္ဇဘက္ကို ၁၈၆၄ ခုႏွစ္ ေမလ ၅ ရက္ေန႔မွာ ေမြး ဖြားတယ္လုိ႔ ဆိုပါတယ္။ ပင္ဆီေဗးနီးယား ျပည္နယ္မွာရွိတဲ့ သူမရဲ႕ဖခင္ Michael Cochran ရဲ႕ စက္ရုံ၀င္းထဲမွာ ဖြားျမင္ ခဲ့တယ္။ သူမရဲ႕ ဖခင္မိုက္ကယ္ဟာ ပထမအိမ္ေထာင္နဲ႔ သားသမီး ၁၀ ေယာက္ရွိတယ္။ နယ္လီရဲ႕မိခင္ ေမရီ ဂ်ိန္း ေကာ့ခရန္ က မိုက္ကယ္ ေကာ့ခရန္ရဲ႕ ဒုတိယအိမ္ေထာင္ျဖစ္ျပီး သားသမီး ၅ ေယာက္ ထပ္ရပါတယ္။ အဲလစ္ဇဘက္ဟာ ငယ္စဥ္ ကတည္းက စာေရးဆရာမျဖစ္ဖို႕ အျမဲတမ္းလို ဆႏၵရွိေနခဲ့တယ္လုိ႔ဆိုပါတယ္။ မိသားစုထဲမွာလည္း သူမဟာ မဟုတ္မခံ ပုန္ကန္လိုစိတ္ရွိ သူလုိ႔လည္းေျပာစမွတ္ရွိတယ္။ သူမဟာ လြတ္လပ္လိုတဲ့ အျမင္အယူအဆရွိသူျဖစ္ေၾကာင္း ထင္ရွားတာ တစ္ခုရွိတယ္။ သူ႕ဖခင္မ်ဳိးရိုးနာမည္က Cochran ျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲလစ္ဇဘက္က သူမရဲ႕အမည္မွာ ေနာက္က ‘e’ တစ္လုံးထပ္ေပါင္းျပီး Cochrane လုိ႔ ေျပာင္းေရးခဲ့တယ္။
နယ္လီ ၆ ႏွစ္သမီး အရြယ္မွာ ဖခင္ျဖစ္သူ ကြယ္လြန္ျပီးတဲ့ေနာက္မွာ အဲလစ္ဇဘက္ရဲ႕ မဟုတ္မခံစိတ္ဓါတ္ကပိုမို ရင့္သန္ လာတယ္လုိ႔ဆိုတယ္။ သူမရဲ႕ မိခင္ျဖစ္သူဟာ မုဆိုးမတစ္ဦးျဖစ္တဲ့အတြက္ အဲဒီေခတ္ကာလက သားသမီးေတြ လူလား ေျမာက္ေအာင္ ေကြ်းေမြး ေစာင့္ေရွာက္ဖို႕ အလြန္ခက္ခဲခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူမရဲ႕ မိခင္က မိသားစုအတြက္ အေထာက္ အကူရလိုတာေၾကာင့္ ေနာက္အိမ္ေထာင္ျပဳခဲ့တယ္။ ဒါေပမယ့္ ေနာက္အိမ္ေထာင္ ပေထြးျဖစ္သူက မိသားစုအေပၚ ႏွိပ္စက္ ရမ္းကား တယ္လုိ႔ ဆိုတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေနာက္ဆုံးမွာ အဲလစ္ဇဘက္ရဲ႕ မိခင္က တရားရုံးမွာ ကြာရွင္းဖို႕ႀကိဳးစားခဲ့တယ္။ အဲဒီေခတ္က ရုံးေတြက လြယ္လြယ္နဲ႕ ကြာရွင္းခြင့္ မေပးဘူးလုိ႔ဆိုပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တရားရုံးေတာ္မွာ အဲလစ္ဇဘက္က မိခင္ကိုယ္စား သက္ေသထြက္ဆိုျပီး ကြာရွင္းခြင့္ရေအာင္ လုပ္ခဲ့တယ္။ ‘က်မရဲ႕ ပေထြးဟာ က်မအေမနဲ႕ အိမ္ေထာင္ က်ျပီးကတည္းက အျမဲတမ္းလိုလို မူးယစ္ေသာက္စားေနသူ ျဖစ္ပါတယ္’ လုိ႔ တရားရုံးမွာ သက္ေသထြက္ခဲ့တယ္။ အဲဒီ အခ်ိန္ကစျပီး အမ်ဳိးသမီးတစ္ေယာက္အေနနဲ႕ ေငြေရးေၾကးေရးအရ လြတ္လပ္ခြင့္ရရွိေရးဟာ အလြန္ခက္ခဲတဲ့ ကိစၥျဖစ္ တာကို အဲလစ္ဇဘက္ နားလည္သေဘာေပါက္ခဲ့တယ္။
၁၈၈၀ ခုႏွစ္ အဲလစ္ဇဘက္ ဆယ္ေက်ာ္သက္အရြယ္မွာ အီလီႏိြဳက္စ္ ဆရာအတတ္သင္ေက်ာင္းမွာ စာရင္းသြင္း ေက်ာင္း တက္ခဲ့တယ္။ စာသင္ႏွစ္ တစ္ႏွစ္ျပီးဆုံးတဲ့ေနာက္ ေက်ာင္းလခ မေပးႏိုင္ေတာ့လို ေက်ာင္းထြက္ခဲ့ရတယ္။ ေနာက္ေတာ့ မိခင္နဲ႕အတူ ပစၥဘာ့ဂ္ျမိဳ႕ကို ေျပာင္းေရႊ႕ခဲ့တယ္။ အဲဒီ ျမိဳ႕က ေဘာ္ဒါေက်ာင္းတစ္ခုမွာ ကူညီလုပ္ကိုင္ခဲ့တယ္။ ဒီ့အျပင္ အဲလစ္ဇဘက္ဟာ သူမရဲ႕ စာေရးသားတဲ့ ၀ါသနာကို ဘယ္ေတာ့မွ မစြန္႕လႊတ္ခဲ့ဘူး။ ၁၈၈၅ ခုႏွစ္ အဲလစ္ဇဘက္ အသက္ ၁၈ ႏွစ္အရြယ္ေလာက္မွာ ပစၥဘာဂ္ သတင္းစာ (Pittsburg Dispatch) ရဲ႕ အယ္ဒီတာ့ထံေပးစာ က႑ကေန အမ်ဳိးသမီး ေတြကို ႏွိမ္ခ်ေရးသားထားတဲ့ ေဆာင္းပါးတစ္ေစာင္ကို ရႈံ႕ခ်ေ၀ဖန္စာ ေရးခဲ့ပါတယ္။ အီရပ္စမတ္ ၀ီလ္ဆင္ (Erasmus Wilson) ဆိုသူ ေရးတဲ့ ‘အမ်ဳိးသမီးေတြ ဘယ္ေနမွာ အသုံး၀င္သလဲ’ ဆိုတဲ့ေဆာင္းပါးကို တုန္႕ျပန္ထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ၀ီလ္ဆင္က အလုပ္လုပ္တဲ့ အမ်ဳိးသမီးကို ယုတ္ညံ႕တဲ့သတၱ၀ါလုိ႔ေရးသားခဲ့တာေၾကာင့္ အဲလစ္ဇဘက္က တုန္႕ျပန္ရႈံ႕ခ် ေ၀ဖန္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ သူမရဲ႕စာရဲ႕ေအာက္ေျခမွာ ‘အထီးက်န္ မိဘမဲ့ သမီးပ်ိဳ’ လုိ႔ အမည္၀ွက္ ေပးထားပါတယ္။ သတင္းစာအယ္ဒီတာ ေဂ်ာ့ မက္ဒင္ (George Madden) က အဲလစ္ဇဘက္ရဲ႕ ေပးစာအေရးအသားကို သေဘာက် ႏွစ္သက္တဲ့အတြက္ သတင္းစာကေန ေၾကာ္ျငာထည့္ျပီး လာေတြ႕ဖို႕ေခၚပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အဲလစ္ဇဘက္ သတင္းစာ တိုက္ကို သြားေရာက္ျပီး အယ္ဒီတာနဲ႕ေတြ႕ပါတယ္။ အယ္ဒီတာနဲ႕ ေတြ႕ျပီးေနာက္ ခ်က္ခ်င္းဆိုသလို သူမကို အလုပ္ခန္႕ခဲ့ တယ္။ ကေလာင္နာမည္အျဖစ္ နယ္လီ ဘလိုင္ (Nellie Bly) လုိ႔အသုံးျပဳခဲ့တယ္။
အဲဒီေခတ္က စာေရးဆရာအမ်ားစုဟာ အမည္၀ွက္ေတြကို သုံးေလ့ရွိၾကတယ္။ အမ်ဳိးသမီးေတြကေတာ့ စာေရးတဲ့အခါ အမည္၀ွက္ကို ပိုျပီး အသုံးျပဳၾကတယ္။ အေၾကာင္းကေတာ့ စာေရးသားရတဲ့ အလုပ္မ်ဳိးဟာ အမ်ဳိးသမီးမ်ားနဲ႕ မသင့္ေတာ္ ဘူးလုိ႔ အဲဒီေခတ္တုံးက ထင္ျမင္ၾကလုိ႔ ျဖစ္တယ္။ နယ္လီ ဘလိုင္ (Nellie Bly) လည္း သူမ ၀ါသနာပါတဲ့ အလုပ္ကို Pittsburg Dispatch သတင္းစာမွာ စတင္လုပ္ကိုင္ခြင့္ရခဲ့တယ္။ နယ္လီ ဘလိုင္ေရးတဲ့ သတင္း ေဆာင္းပါးေတြ ဟာ လူမႈေရးတရားမွ်တမႈကို ရည္ရြယ္ေရးသားခဲ့တာ ျဖစ္တယ္။ သူမ တင္ျပတဲ့ သတင္းေဆာင္းပါးေတြမွာ ‘အလုပ္သမား ဥပေဒ’ ကို ေဖၚျပျပီး အမ်ဳိးသမီး အလုပ္သမားေတြကို ကာကြယ္ ေရးသားေလ့ရွိတယ္။ ဒီအျပင္ ပင္ဆီေဗးနီးယား ျပည္နယ္ ရဲ႕ လင္မယားကြာရွင္းခြင့္ ဥပေဒ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးကိုလည္း ေ၀ဖန္ေရးသားခဲ့တယ္။ အဲဒီ ဥပေဒက လင္ေယာကၤ်ား ျဖစ္သူမ်ားကို အသာစီးေပးလြန္းတာေၾကာင့္လုိ႔ဆိုပါတယ္။
Pittsburg Dispatch သတင္းစာမွာ လုပ္သက္တစ္ႏွစ္ရွိတဲ့အခါ သူမရဲ႕သတင္းစာတိုက္ သူေဌးက သူမကို ႏိုင္ငံျခား သတင္းေထာက္အျဖစ္ မကၠဆီကိုသို႕ ေစလႊတ္တာ၀န္ေပးခဲ့တယ္။ မကၠဆီကိုႏိုင္ငံမွာ သတင္းေထာက္အျဖစ္ တာ၀န္ယူစဥ္ ႏိုင္ငံေရးေလာကနဲ႕ အစိုးရရဲ႕ အက်င့္ပ်က္ျခစားမႈေတြကို နယ္လီဘလိုင္က ေဖၚထုတ္ေရးသားခဲ့တယ္။ သတင္းေပးပို႕ခ်က္ တစ္ခုမွာ အစိုးရကို ေ၀ဖန္တဲ့ နယ္ခံ သတင္းေထာက္တစ္ေယာက္ကို မကၠဆီကိုအာဏာပိုင္ေတြက ဖမ္းဆီးတဲ့အတြက္ နယ္လီဘလိုင္က ဆႏၵျပကန္႕ကြက္ခဲ့တယ္လုိ႔ဆိုတယ္။ ထိုစဥ္က မကၠဆီကိုႏိုင္ငံဟာ အာဏာရွင္ ‘ေပၚဖီရီယို ဒီယက္ဇ္’ (Porfirio Díaz) အုပ္ခ်ဳပ္ေနတဲ့ ကာလျဖစ္တယ္။ သူမရဲ႕ သတင္းေဆာင္းပါးေတြမွာ Porfirio Díaz ကို ဆိုးသြမ္းတဲ့ ဇာဘုရင္သဖြယ္ အာဏာရွင္အျဖစ္ေဖၚျပထားတယ္။ မကၠဆီကို ျပည္သူလူထုကို ဖိႏွိပ္မႈနဲ႕ သတင္းစာ လြတ္လပ္ခြင့္ ခ်ဳပ္ခ်ယ္ကန္႕သတ္မႈေတြအတြက္လည္း အာဏာရွင္ Porfirio Díaz ကို ရႈံ႕ခ်ေ၀ဖန္ခဲ့တယ္။
၁၈၈၈ ခုႏွစ္မွာ မကၠဆီကို မွာ သတင္းလိုက္ခဲ့တဲ့အေတြ႕အႀကဳံေတြကို “မကၠဆီကို မွာ ၆ လၾကာ” (Six Months in Mexico) ဆိုတဲ့ စာအုပ္ေရးသားထုတ္ေ၀ခဲ့တယ္။ သတင္းစာတိုက္က ေနာက္ပိုင္းမွာ နယ္လီဘလိုင္ကို ေဘးကင္း လြယ္ကူတဲ့ သတင္းမ်ဳိးကိုသာ ေရးခိုင္းခဲ့တယ္။ ပန္းျပပြဲ၊ ဖက္ရွင္ျပပြဲ အစရွိတဲ့ သတင္းမ်ဳိးေတြကိုပဲ ေရးေနရတာေၾကာင့္ ေနာက္ဆုံးေတာ့ စိတ္ပ်က္ျငီးေငြ႕လာတယ္။ ဒါေၾကာင့္ သတင္းစာအယ္ဒီတာကို နယူးေယာက္ျမိဳ႕ေတာ္ဆီ ထြက္သြားျပီ ျဖစ္ေၾကာင္း စာတိုေလးတစ္ေစာင္ ေရးထားခဲ့တယ္။ နယူးေယာက္ကို ေျပာင္းေရႊ႕ခဲ့စဥ္က နယ္လီ ဘလိုင္ ဟာ အသက္ ၂၃ ႏွစ္ပဲ ရွိေသးတယ္။ နယူးေယာက္မွာလည္း နယ္လီဘလိုင္ နာမည္နဲ႕ပဲ စာေတြ ဆက္ေရးခဲ့တယ္။ ကံေကာင္းခ်င္ေတာ့ ၆ လ ေလာက္အၾကာမွာ နာမည္ေက်ာ္ သတင္းစာထုတ္ေ၀သူ သူေဌးႀကီး ဂ်ိဳးဇက္ ပူလစ္ဇာ (Joseph Pulitzer) က သူ႕သတင္းစာ The New York World မွာ အလုပ္လုပ္ဖို႕ နယ္လီဘလိုင္ကို ငွားရန္းခဲ့တယ္။
နယ္လီဘလိုင္ ကို ပထမဆုံးေပးတဲ့ တာ၀န္က ဘလက္၀ဲလ္ကြ်န္းေပၚမွာရွိတဲ့ စိတၱဇေ၀ဒနာသည္ေဂယာရဲ႕ အေျခအေနကို သတင္းေထာက္လွမ္းေပးပို႕ဖို႕ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ နယ္လီကိုယ္တိုင္ စိတၱဇေ၀ဒနာသည္ အေယာင္ေဆာင္ခဲ့ရတယ္။ အဲဒီ ေဂဟာမွာ နယ္လီ ၁၀ ရက္ၾကာ ေနထိုင္ခဲ့တယ္။ ရုပ္ပိုင္းဆိုင္ရာ အၾကမ္းဖက္ရက္စက္မႈေတြ၊ ေအးစက္ေနတဲ့ ေရနဲ႕ ေရခ်ိဳး ခိုင္းတာေတြ၊ သိုးေနျပီျဖစ္တဲ့ စားစရာေတြကို အတင္းအဓမၼ စားခိုင္းတာေတြ စသျဖင့္ နယ္လီကိုယ္တိုင္ ေလ့လာေတြ႕ရွိခဲ့ တယ္။ နယ္လီဘလိုင္ရဲ႕ ႏွိပ္စက္မႈနဲ႕ပတ္သက္တဲ့ သတင္းေပးပို႕အစီရင္ခံခ်က္ဟာ လူထုကို လႈပ္ရွားထၾကြလာေစျပီး ႏိုင္ငံေရးအရလည္း ေအာင္ျမင္တဲ့ သတင္းျဖစ္ခဲ့တယ္။ ေနာက္ဆုံးမွာ ဒီသတင္းအစီရင္ခံစာေၾကာင့္ တရားေရးဌာနက ဂ်ဴရီလူႀကီးအဖြဲ႕ တစ္ဖြဲ႕ ေစလႊတ္ျပီး အေျခအေနကိုေလ့လာေစခဲ့တယ္။ ဂ်ဴရီအဖြဲ႕က နယ္လီ ဘလိုင္ရဲ႕ သတင္းအခ်က္ အလက္ေတြ မွန္ကန္ေၾကာင္း ေထာက္ခံတင္ျပခဲ့ၾကတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိတၱဇေ၀ဒနာသည္ ေဂယာကို ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး လုပ္ခဲ့ရတယ္။ လူမႈကယ္ဆယ္ေစင့္ေရွာက္ေရး အသုံးစရိတ္ ဘတ္ဂ်က္ကိုလည္း ေဒၚလာ ရွစ္သိန္းခြဲအထိ တိုးျမွင့္ေပးခဲ့ တယ္လုိ႔ဆိုတယ္။ အဲဒီတုံးက သတင္းေထာက္လွမ္းခဲ့ပုံ အေတြ႕အႀကဳံေတြကို ေရးသားထားတဲ့ စိတၱဇေ၀ဒနာသည္ေဂယာ မွာ ၁၀ ရက္ၾကာ Ten Days in a Madhouse (1887) ဆိုတဲ့ စာအုပ္ဟာ နယ္လီဘလိုင္ရဲ႕ ပထမဆုံး စာအုပ္ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီ စိတၱဇေဂဟာ အေၾကာင္း သတင္းေပးပို႕ခ်က္ဟာ ထိုေခတ္ထိုအခါက ေခတ္ျပိဳင္ သတင္ေထာက္ေတြအဖို႕ အသစ္ အဆန္း သတင္းေပးပို႕နည္းလို ျဖစ္ေနခဲ့တယ္။ တခ်ိဳ႕က နယ္လီဘလိုင္ရဲ႕ သတင္းေရးသားဟန္ဟာ စတန္႕ထြင္ေရးသား တာ ျဖစ္တယ္လုိ႔ ေ၀ဖန္ခဲ့ၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒီေန႕ေခတ္အခါမွာေတာ့ အဲဒီလို သတင္းေရးသားနည္းကို စုံစမ္းေဖၚထုတ္ သတင္းေပးပို႕ျခင္း “Investigative Journalism” လုိ႔ ေခၚေနပါျပီ။ ဒါေၾကာင့္ အေၾကာင္းအက်ိဳးညီညြတ္တဲ့ ဂုဏ္ယူစရာ သတင္းေရးနည္း အစဥ္အလာတစ္ရပ္ ျဖစ္ေနပါျပီ။
စိတၱဇေဂဟာသတင္း ေပးပို႕ျပီးေနာက္ ၂ ႏွစ္အတြင္းမွာ တရားမွ်တမႈ မရွိတဲ့ လူမႈကိစၥရပ္ေတြကို လွ်ိဳ႕၀ွက္စုံစမ္းျပီး သတင္းေတြ ေရးသားခဲ့တယ္။ သူမရဲ႕ စြန္႕စားမႈေတြထဲမွာ ေထာင္အက်ခံျပီး ေထာင္တြင္းက အမ်ဳိးသမီးအက်ဥ္းသူေတြ မတရားႏွိပ္စက္ ခံရတဲ့ အေၾကာင္းေတြကို ေဖၚထုတ္ ေရးသားခဲ့တယ္။ ဒီ့အျပင္ လုပ္ခအလြန္ နည္းပါးျပီး အလုပ္ခ်ိန္ အလြန္မ်ားတဲ့ အလုပ္ရုံ တစ္ခုမွာလည္း ၀င္ေရာက္ အလုပ္လုပ္ခဲ့ျပီး အလုပ္သမားေတြ အေပၚ မတရား ဖိႏွိပ္ခိုင္းေစ အျမတ္ထုတ္တဲ့ အေၾကာင္းေတြကို သတင္းေဆာင္းပါးေရးသားတင္ျပခဲ့တယ္။
နယ္လီဘလိုင္ရဲ႕အေက်ာ္ၾကားဆုံး စြန္႕စားမႈက စာေရးဆရာႀကီး ဂ်ဴးဗန္း (Jules Verne) ရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္ ကမၻာပတ္လည္ ရက္ရွစ္ဆယ္ (Around the World in Eighty Days - 1872) ၀တၳဳစာအုပ္နဲ႕ ျပိဳင္ဆိုင္ခဲ့တဲ့ ျဖစ္ရပ္ပါပဲ။ ၁၈၈၈ ခုႏွစ္မွာ ဂ်ဴးဗန္း၀တၱဳထဲက အတိုင္း သူမအေနနဲ႕ ကမၻကို လက္ေတြ႕ပတ္ျပီး ခရီးသြားလိုေၾကာင္း The New York World အယ္ဒီတာကို တင္ျပခဲ့တယ္။ ၁၈၈၉ ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာ ၁၄ မွာ ခရီးစထြက္ခဲ့တယ္။ သူမဟာ သေဘၤာ၊ မီးရထား၊ မိုးပ်ံ ေဘာ္လုံး၊ ျမည္း …စသျဖင့္ ႀကဳံသလို ရွာေဖြ စီးနင္းျပီး ကမၻာပတ္ခဲ့တယ္။ သူမရဲ႕ ခရီးဟာ မိုင္ေပါင္း ၂၄, ၈၉၉ ရွိေၾကာင္း သိရတယ္။ လမ္းစရိတ္အေနနဲ႕ ျဗိတိသွ် ေပါင္စတာလင္ေငြ ၂၀၀၊ အေမရိကန္ ေဒၚလာအနည္းငယ္နဲ႕ ေရႊအနည္းငယ္ ယူသြားခဲ့တယ္လုိ႔ဆိုတယ္။ နယ္လီ ဘလိုင္ဟာ ေန႕ခ်င္းညခ်င္း ႏိုင္ငံတကာမွာ လူသိမ်ားထင္ရွားတဲ့ ၾကယ္တစ္ပြင့္ ျဖစ္လာခဲ့တယ္။ သူမဟာ ၇၂ ရက္ ၆ နာရီ ၁၁ မိနစ္နဲ႕ ကမၻာကို တစ္ပတ္ ေအာင္ျမင္စြာ ပတ္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ ၁၈၉၀ ခုႏွစ္ ဇႏၷ၀ါရီ ၂၅ မွာ နယူးဂ်ာစီ က ေနအိမ္ကို ျပန္ေရာက္ခဲ့တယ္လုိ႔ မွတ္တမ္းေတြအရ သိရတယ္။ ဂ်ဴးဗန္းရဲ႕ ဇာတ္လိုက္ကို ေတာင္ ျဖတ္ေက်ာ္ အႏိုင္ရခဲ့တယ္။ သူမခရီးစဥ္ အေတာအတြင္း သန္းေပါင္းမ်ားစြာေသာ ပရိတ္သတ္က နယ္လီ ဘယ္ေဒသေရာက္ေနျပီလဲ ဆိုတဲ့ ေၾကးနန္း သတင္းကို ေစာင့္ျပီးဖတ္ခဲ့ၾကတယ္။ နယ္လီရဲ႕ သတင္းေၾကာင့္ သတင္းစာ ပရိတ္သတ္တိုးမ်ားလာျပီး သတင္းစာေတြ ေစာင္ေရ အေတာ္တက္ခဲ့တယ္လုိ႔ ဆိုပါတယ္။ အဲဒီ စြန္႕စားခန္းအေၾကာင္း (Nellie Bly’s Book: Around the World in Seventy-Two Days) စာအုပ္ကို ၁၈၉၀ ျပည့္ႏွစ္မွာ ေရးသားထုတ္ေ၀ ခဲ့တယ္။
Nellie Bly’s Book: Around the World in Seventy-two Days (1890) - The Daring Nellie Bly
၁၈၉၅ ခုႏွစ္မွာ နယ္လီဟာ စက္မႈလုပ္ငန္းရွင္ႀကီး ေရာဘတ္ ဆီးမင္း (Robert Seaman) နဲ႕ လက္ထပ္ခဲ့တယ္။ ဒီတုံးက နယ္လီက အသက္ ၃၀ ေလာက္ျဖစ္ျပီး ေရာဘတ္က ၇၂ ႏွစ္ ရွိေနျပီ ျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ အိမ္ေထာင္သည္ဘ၀ဟာ ေပ်ာ္ရႊင္ခ်မ္းေျမ႕ခဲ့တယ္လုိ႔ဆိုတယ္။ ေငြေၾကးအရလည္း ျပည္စုံေနတာေၾကာင့္လည္း ျဖစ္တယ္။ သူ႕ခင္ပြန္း ကြယ္လြန္ တဲ့အခါ သူမကိုယ္တိုင္ သံထည္ပစၥည္းထုတ္လုပ္ေရးစက္ရုံကို စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့တယ္။ အဲဒီကာလမွာ သတင္းေရးသားမႈ အတန္ၾကာအဆက္ျပတ္ခဲ့တယ္။ စက္ရုံလုပ္ငန္းမွာ သူမကိုယ္တိုင္ တည္ထြင္ထုတ္လုပ္မႈေတြလည္း လုပ္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ သံနဲ႕ျပဳလုပ္တဲ့ စည္ေတြထုတ္လုပ္ခဲ့ျပီး ေရွးက သစ္သားစည္ပိုင္းေတြရဲ႕ေနရာမွာ အစားထိုးႏိုင္ခဲ့တယ္။ သူမတည္ထြင္ခဲ့တဲ့ အထဲမွာ ယေန႕အထိ အသုံးတြင္က်ယ္ေနတဲ့ ၅၅ ဂါလံဆန္႕တဲ့ သံမဏိ စည္ (တိုင္ကီ)ေတြလည္း ပါ၀င္တယ္လုိ႔ ဆိုပါ တယ္။
သူမအေမြခံ ရရွိခဲ့တဲ့ ေဒၚလာသန္းေပါင္းမ်ားစြာတန္တဲ့ စက္ရုံမွာ လူမႈဘ၀ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးေတြ လုပ္ခဲ့တယ္လုိ႔ဆို တယ္။ အလုပ္သမားေတြကို လုပ္ခေကာင္းေကာင္းေပးခဲ့တယ္။ အဲဒီေခတ္က မၾကားဖူးတဲ့ အလုပ္သမားေတြအတြက္ အားကစားရုံေတြ၊ အလုပ္သမား စာၾကည့္တိုက္ေတြေဆာက္ေပးခဲ့တယ္။ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈလည္း ေဆာင္ရြက္ ေပးခဲ့တယ္။ အဲဒီ လူမႈဘ၀ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးလုပ္ငန္းစဥ္ေတြေၾကာင့္ နယ္လီရဲ႕ အေမြရရွိထားတဲ့ ၾကြယ္၀မႈေတြ ကုန္ခမ္း ခဲ့ရတယ္လုိ႔ ဆိုပါတယ္။ ပထမ ကမၻာစစ္ႀကီးအတြင္းမွာ The New York Evening Journal အတြက္ အေရွ႕ဥေရာပ နဲ႕ ရုရွားစစ္မ်က္ႏွာက သတင္းေတြကို နယ္လီေရးသားေပးပို႕ခဲ့တယ္။ အေမရိကန္ျပည္သူေတြအေနနဲ႕ မိဘမဲ့ကေလးေတြနဲ႕ မုဆိုးမမိခင္ေတြကို ကူညီေစာင့္ေရွာက္ၾကဖို႕ နယ္လီဘလိုင္က ပန္ၾကားခဲ့တယ္။
နယ္လီဘလိုင္ဟာ အသက္ ၅၈ ႏွစ္အရြယ္ ၁၉၂၂ ခုႏွစ္ ဇႏၷ၀ါရီလ ၂၇ မွာ အဆုတ္အေအးမိေရာဂါနဲ႕ နယူးေယာက္ျမိဳ႕က St. Mark's Hospital မွာ ကြယ္လြန္ခဲ့တယ္။ မကြယ္လြန္မီ ေနာက္ဆုံးအခ်ိန္အထိ နယ္လီဘလိုင္ဟာ သတင္းစာဆရာမ အျဖစ္ ရပ္တည္သြားခဲ့တယ္။ သူမဟာ အမ်ဳိးသမီး အခြင့္အေရးကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္သူအျဖစ္လည္း ေဆာင္ရြက္ခဲ့ တယ္။ သူမဟာ လူမႈေရးအေျခအေနေျပာင္းလဲေရးအတြက္လည္း တိုက္ပြဲ၀င္ခဲ့သူျဖစ္တယ္။ ထူးျခားတာကေတာ့ နယ္လီ ဘလိုင္ဟာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုမွာ သတင္းေထာက္တစ္ေယာက္ရဲ႕ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္ခြင့္ နယ္ပယ္ကို ခ်ဲ႕ထြင္ေပးခဲ့တဲ့ Investigative Journalist တစ္ဦးလည္း ျဖစ္ျခင္းပါပဲ။ သူမဟာ တရားမွ်တမႈ မရွိတဲ့အတြက္ ျပည္သူေတြ ဆင္းရဲမြဲေတ ၾကရတဲ့ အေၾကာင္းနဲ႕ အက်င့္ပ်က္လာဘ္စားမႈေတြကို ေဖၚထုတ္ဖြင့္ခ်ခဲ့တဲ့ သတင္းစာဆရာမ တစ္ဦးလည္းျဖစ္ပါတယ္။ အက်ဥ္းေထာင္ေတြမွာ အမ်ဳိးသမီး အက်ဥ္းသူေတြကို ရဲသားေတြက မေတာ္မတရားလုပ္တဲ့ သတင္းမ်ဳိး၊ အစိုးရက ျပည္သူ လူထုကို က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈေပးဖို႕ ပ်က္ကြက္တဲ့ သတင္းမ်ဳိးေတြကိုလည္း သူမ ေဖၚထုတ္ ေရးသားခဲ့တယ္။
၁၉၉၈ ခုနွစ္မွာ Nellie Bly ကို “အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ ဂုဏ္ထူးေဆာင္ အမ်ဳိးသမီးဆု” National Women's Hall of Fame Award နဲ႕ ေမာ္ကြန္းတင္ဂုဏ္ျပဳျခင္းခံခဲ့ရတယ္။ ဒီ့အျပင္ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္မွာ နယ္လီဘလိုင္ အထိမ္းအမွတ္ စာပို႕ တံဆိပ္ေခါင္း ထုတ္ေ၀ဂုဏ္ျပဳခံရတဲ့ အမ်ဳိးသမီးသတင္းေထာက္လည္း ျဖစ္တယ္။ နယ္လီဘလိုင္ အေၾကာင္း ရိုက္ကူး ထုတ္လုပ္ခဲ့တဲ့ ရုပ္ရွင္ေတြလည္း ထြက္ေပၚခဲ့တယ္။ The New York Press Club က ႏွစ္စဥ္ ခ်ီးျမွင့္တဲ့ သတင္းစာပညာ ဆုေတြထဲမွာ Nellie Bly Cub Reporter ဆုလည္း တစ္ဆု အပါအ၀င္ျဖစ္တယ္။ လုပ္သက္ ၃ ႏွစ္ မျပည့္ေသးတဲ့ လူသစ္တန္း သတင္းေထာက္ေတြထဲက ထူးခြ်န္တဲ့ သတင္းေထာက္ကို ေရြးခ်ယ္ျပီး Nellie Bly Cub Reporter ဆု ခ်ီးျမွင့္ ေလ့ ရွိပါတယ္။ Nellie Bly ဆုကို ႏွစ္စဥ္ ေမလမွာ ေရြးခ်ယ္ျပီး ဇြန္လမွာ ဆုေပးပြဲ ျပဳလုပ္ပါတယ္။
# References စာကိုးစာရင္း
http://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/bday/0505.html
https://www.nypressclub.org/awards.php
https://en.wikipedia.org/wiki/Nellie_Bly#cite_note-NYT-5
http://explorepahistory.com/hmarker.php?markerId=1-A-3C0