ဇင္လင္း ● လူ႔အခြင့္အေရးႀကိဳးပမ္းမႈမ်ားအတြက္ အသက္ေပးခဲ့ရသူ လ်ဴေရွာင္ဘို

ဇင္လင္း ● လူ႔အခြင့္အေရးႀကိဳးပမ္းမႈမ်ားအတြက္ အသက္ေပးခဲ့ရသူ လ်ဴေရွာင္ဘို
(မုိးမခ) ၾသဂတ္စ္ ၂၊ ၂ဝ၁၇

Chinese literary critic, writer, poet, human rights activist and Nobel Peace Prize laureate, Liu Xiaobo (Chinese: 刘晓波, 28 December 1955 – 13 July 2017)
__ ___ ___ _____ ____

တ႐ုတ္ႏိုင္ငံသား လူ႔အခြင့္အေရးလႈပ္ရွားသူ လ်ဴေရွာင္ဘိုကို  ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္အတြက္ ‘ျငိမ္းခ်မ္းေရးႏိုဘယ္လ္ဆု’ ခ်ီးျမႇင့္လိုက္ခဲ့ တာ မွတ္မိၾကဦးမယ္ ထင္ပါတယ္။ ကမၻာ့ဂုဏ္သတင္း အႀကီးျမင့္ဆုံး ႏိုဘယ္ဆုကို ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္မွာ ထိုက္တန္သူကို ထိုက္ ထိုက္တန္ ခ်ီးျမႇင့္လိုက္တာပဲလုိ႔ ထင္ရွားတဲ့ ႏိုင္ငံတကာသတင္းစာတခ်ိဳ႕ရဲ႕ သတင္းေခါင္းႀကီးေတြက မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ့ၾကပါ တယ္။ ႏွစ္ကာလရွည္လ်ားစြာ အၾကမ္းမဖက္ ျငိမ္းခ်မ္းတဲ့နည္းနဲ႔ သူ႔ႏိုင္ငံမွာ အေျခခံလူ႔အခြင့္အေရး ထြန္းကားေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေနမႈကို ဂုဏ္ျပဳတဲ့အေနနဲ႔ ‘ေနာ္ေဝၿငိမ္းခ်မ္းေရး ႏိုဘယ္ဆုေကာ္မတီ’ က ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’  ကို ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္အတြက္ ႏိုဘယ္လ္ဆု ခ်ီးျမႇင့္ခဲ့တာျဖစ္တယ္လုိ႔ ဆိုပါတယ္။ ေနာ္ေဝပါလီမန္က ခန္႔အပ္တဲ့ အဖြဲ႕ဝင္ (၅) ဦးပါ ဆုေရြးခ်ယ္ေရးအဖြဲ႕ဟာ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံက ကန္႔ကြက္ေနတဲ့ၾကားက ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ကို ဆုခ်ီးျမႇင့္ခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္တုံးက အေျခအေနကို ျပန္ေလ့လာရင္ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ အေၾကာင္းကို တ႐ုတ္ျပည္အတြင္းမွာ သတင္းေမွာင္ခ် ထားမႈေၾကာင့္ သိရွိသူနည္းတယ္လုိ႔ဆိုပါတယ္။ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ကို ၁၉၅၅ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာ (၂၈) ရက္ေန႔မွာဖြားျမင္ခဲ့ၿပီး၊  ၂ဝ၁ဝ ဒီဇင္ဘာမွာ (၅၅) ႏွစ္ျပည့္ေၾကာင္း သတင္းေတြမွာ ေတြ႕ခဲ့ရတယ္။ သူဟာ က်ီလင္းျပည္နယ္ ခ်န္ခြၽန္ၿမိဳ႕ဇာတိ ျဖစ္ တယ္။ ပညာတတ္မိသားစုက ဖြားျမင္ခဲ့တဲ့ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ဟာ ၁၉၇၆ မွာ က်ီလင္းတကၠသိုလ္မွာ စတင္တက္ေရာက္ခဲ့ၿပီး၊ ၁၉၈၂ မွာ စာေပပညာရပ္နဲ႔ဝိဇၨာဘြဲ႕ ရခဲ့တယ္။ ၁၉၈၄ မွာ မဟာဝိဇၨာဘြဲ႕၊ ၁၉၈၈ မွာ စာေပပါရဂူဘြဲ႕မ်ားကို  ပီကင္းတကၠ သိုလ္က ရရွိခဲ့တယ္။ ၁၉၈၈ - ၈၉ ခုႏွစ္မ်ားမွာ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ဟာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ကိုလန္ဘီယာတကၠသိုလ္၊ ဟ ဝိုင္ယီတကၠသိုလ္နဲ႔ ေနာ္ေဝႏိုင္ငံ ေအာ္စလိုတကၠသိုလ္တို႔မွာ ဧည့္ပညာရွင္အျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့တယ္။ ၁၉၈၉ ဇြန္လ (၄)ရက္ တိန္ယန္မင္ဒီမိုကေရစီ လႈပ္ရွားမႈႀကီးျဖစ္ေပၚခ်ိန္မွာ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ဟာ အေမရိကန္ေရာက္ေနခဲ့တယ္။ သူဟာ လႈပ္ရွား မႈမွာပါဝင္ဖို႔ဆုံးျဖတ္ၿပီး ပီကင္းကိုျပန္လာခဲ့တယ္။ သူဟာ တိန္ယန္မင္ဒီမိုကေရစီအေရးေတာ္ပုံကို ဦးေဆာင္ဦးရြက္ျပဳခဲ့တဲ့ စံျပဂုဏ္ထူးေဆာင္ ေခါင္းေဆာင္ (၄) ဦးအနက္ တဦးအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳခံခဲ့ရတယ္။

တိန္ယန္မင္ဒီမိုကေရစီအေရးေတာ္ပုံၿဖိဳခြဲခံရၿပီး ၁၉၈၉ ဇြန္လမွာ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ကို တန္ျပန္ေတာ္လွန္ေရးျဖစ္ေပၚေအာင္ လႈံ႕ေဆာ္ခဲ့တယ္ဆိုတဲ့ စြဲခ်က္နဲ႔ နာမည္ေက်ာ္ က်င္ခ်င္းအက်ဥ္းေထာင္မွာ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းခံခဲ့ရတယ္။ ၁၉၉၁ ဇႏၷဝါရီမွာ ခံဝန္ခ်က္နဲ႔ ေထာင္က ျပန္လြတ္တယ္။ ၁၉၉၅ ေမလမွာ ဒီမိုကေရစီနဲ႔လူ႔အခြင့္အေရးလႈပ္ရွားမႈမွာ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ပါဝင္ၿပီး ၁၉၈၉  ေက်ာင္းသားမ်ားရဲ႕တိန္ယန္မင္ဒီမိုကေရစီလႈပ္ရွားမႈအေတာအတြင္း အစိုးရရဲ႕ လြဲမွားတဲ့ အေရးယူေဆာင္ရြက္ခ်က္ မ်ားကို လူထုအၾကားမွာ ေဖၚထုတ္ေဝဖန္မႈလုပ္ခဲ့တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေထာင္ဒဏ္ (၆) လ က်ခံရတယ္။ ၁၉၉၆ ဇႏၷဝါရိမွာ ေထာင္က လြတ္ပါတယ္။ ၁၉၉၆ ေအာက္တိုဘာမွာ တ႐ုတ္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီကိုေဝဖန္မႈေၾကာင့္ လူထုဆူပူေအာင္ လႈံ႕ေဆာ္ တယ္ဆိုတဲ့စြဲခ်က္နဲ႔ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ကို ေထာင္ဒဏ္ (၃) ႏွစ္ခ်ျပန္ပါတယ္။ ၁၉၉၉ ေအာက္တိုဘာမွာ ေထာင္က ျပန္လြတ္ပါ တယ္။

ဒီတခါ သူ႔ေနအိမ္အနီးမွာ အစိုးရက အေစာင့္ကင္း႐ုံတခုေဆာက္ၿပီး ေစာင့္ၾကည့္ေစပါတယ္။ သူ႕တယ္လီဖုန္းနဲ႔ အင္တာ နက္ေတြ ၾကားျဖတ္ေစာင့္ၾကည့္တာလည္းခံခဲ့ရတယ္။ ၂ဝဝ၃ ခုႏွစ္မွာ သူဟာ ‘တ႐ုတ္ႏိုင္ငံလြတ္လပ္တဲ့ ကေလာင္ရွင္ မ်ားအသင္း’ ရဲ႕ ဥကၠ႒ျဖစ္လာပါတယ္။၂ဝဝ၄ မွာ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံ လူ႔အခြင့္အေရး အေျခအေနအစီရင္ခံစာ ျပဳစုေနခိုက္ ‘လ်ဴ ေရွာင္ဘို’ ရဲ႕ကြန္ပ်ဴတာ၊ မွတ္စုမွတ္တမ္း စာရြက္စာတမ္းေတြကို တ႐ုတ္အစိုးရက သိမ္းယူခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ လ်ဴေရွာင္ ဘိုရဲ႕ လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ ေဆာင္ရြက္ခ်က္ေတြကို ျပင္သစ္ႏိုင္ငံအေျခစိုက္ နယ္စည္းမျခား သတင္းေထာက္မ်ားအဖြဲ႕ (Reporters Without Borders) က ၂ဝဝ၄ ခုႏွစ္မွာ Fondation de France Prize ဆုခ်ီးျမႇင့္ အသိအမွတ္ျပဳခဲ့ပါတယ္။၂ဝဝ၇ ခုႏွစ္မွာ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံျပင္ပ အင္တာနက္စာမ်က္ႏွာေတြေပၚမွာ သူေရးသားခဲ့တဲ့ စာတမ္းေတြနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔ အာဏာပိုင္ေတြရဲ႕ ေခၚယူစစ္ေဆးမႈ ခံခဲ့ရပါေသးတယ္။
၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာ(၁ဝ) မွာ ‘အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရးေၾကညာစာတမ္း’ ႏွစ္ (၆ဝ) ျပည့္အထိမ္းအမွတ္ ‘ခ်ာတာ ဝ၈’ (Charter 08) လုိ႔ထင္ရွားတဲ့ ေၾကညာစာတမ္းတေစာင္ကို ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ နဲ႔တ႐ုတ္ႏိုင္ငံသား လူ႔အခြင့္အေရး လႈပ္ရွားသူ (၃ဝ၃) ဦး လက္မွတ္ေရးထိုး ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီအျပင္ ‘ခ်ာတာ ဝ၈’ ေၾကညာခ်က္ ထုတ္ျပန္ခ်ိန္ဟာ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ႏွစ္ (၁ဝဝ) ျပည့္ခ်ိန္၊ တ႐ုတ္ဒီမိုကေရစီတံတိုင္းလႈပ္ရွားမႈ ႏွစ္ (၃ဝ) ျပည့္ခ်ိန္၊ ႏိုင္ငံတကာ ‘လူမႈအခြင့္အေရး ႏိုင္ငံေရးအခြင့္အေရးဆိုင္ရာ သေဘာတူစာခ်ဳပ္’  (International Covenant on Civil and Political Rights) မွာ တ႐ုတ္ ပါဝင္ လက္မွတ္ေရးထိုးျခင္း (၁ဝ) ႏွစ္ျပည့္ခ်ိန္ေတြနဲ႔လည္း တိုက္ဆိုင္ေနပါတယ္။ ‘ခ်ာတာ ဝ၈’ ေၾကညာစာတမ္းဟာ ၁၉၇၇ ခုႏွစ္ ခ်က္ကိုစလိုဗက္ လူ႔အခြင့္အေရးလႈပ္ရွားသူမ်ား ရဲ႕ ‘ခ်ာတာ ၇၇’ ေၾကညာစာတမ္းကို စံနမူနာယူခဲ့ၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။  ‘ခ်ာတာ ၇၇’ ေၾကညာစာတမ္းမွာ လက္မွတ္ေရးထိုး ခဲ့သူေတြက လြတ္လပ္စြာသေဘာထားထုတ္ေဖၚေျပာဆိုေရးသားခြင့္ရရွိေရး၊ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားကို ေလးစားလိုက္နာေရး၊ လြတ္လပ္တရားမွ်တတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ က်င္းပေပးေရးစတဲ့အခ်က္ ေတြ ေတာင္းဆိုခဲ့ၾကတာျဖစ္ပါတယ္။

‘ခ်ာတာ ဝ၈’ (Charter 08) မွာ ကနဦး ပါဝင္လက္မွတ္ေရးထိုးသူေတြဟာ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံမွာ တနည္းနည္းနဲ႔ နာမည္ဂုဏ္သ တင္းေကာင္းသူေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ‘ခ်ာတာ ဝ၈’ ေၾကညာစာတမ္းက ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒျပင္ဆင္ေရး၊ လူ႔အခြင့္အေရးတိုးတက္ေကာင္းမြန္ေရး၊ လြတ္လပ္စြာ တရားစီရင္ခြင့္ ရရွိေရး၊ ဒီမိုကေရစီနည္းက် ဥပေဒျပဳေရး။ လြတ္လပ္စြာ အသင္းအပင္း ဖြဲ႕စည္းခြင့္ရရွိေရး၊ လြတ္လပ္စြာ စု႐ုံးခြင့္ရရွိေရး၊ လြတ္လပ္စြာ သေဘာထား ထုတ္ေဖၚေျပာဆိုေရးသားခြင့္ရရွိေရး၊ လြတ္လပ္စြာယုံၾကည္ကိုးကြယ္ခြင့္ရရွိေရး၊ ပုဂၢလိက ပစၥည္းဥစၥာပိုင္ဆိုင္ခြင့္ကို အကာအကြယ္ေပးေရး၊ သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္ကာ ကြယ္ေစာင့္ေရွာက္မႈေပးေရး၊ ေငြေၾကးနဲ႔ အခြန္အေကာက္စနစ္မ်ား ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး၊ လူမႈဘဝလုံၿခဳံေရးအာမခံေရး၊ ျပည္ေထာင္စုသမတႏိုင္ငံထူေထာင္ေရး၊ တပါတီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ ဖ်က္သိမ္းေရးနဲ႔ ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေပါင္းစည္းေရးအတြက္ အမွန္တရားရွာေဖြ ေဖၚထုတ္ေရး စတာေတြအပါအဝင္ ေတာင္းဆိုခ်က္ (၁၉) ခ်က္ပါဝင္ပါတယ္။

‘ခ်ာတာ ဝ၈’ ေၾကညာစာတမ္းကို ထုတ္ျပန္ဖို႔ (၂) ရက္အလို ဒီဇင္ဘာ (၈) ရက္ေန႔မွာ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ အဖမ္းခံရပါတယ္။ ၂ဝဝ၉ ဇြန္လ (၂၃) မွာ ႏိုင္ငံေတာ္အာဏာကို ထိခိုက္ပ်က္ျပားေအာင္လုပ္မႈနဲ႔ တရားစြဲတင္ခံရပါတယ္။ ၂ဝဝ၉ ဒီဇင္ဘာလ (၂၃) မွာ ေထာင္ဒဏ္ (၁၁) ႏွစ္ ခ်မွတ္ခံရပါတယ္။ ‘ခ်ာတာ ဝ၈’ ေၾကညာစာတမ္းကိစၥနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ကနဦး လက္မွတ္ ေရး ထိုးသူ (၃ဝ၃) အနက္က (၇ဝ) ဦးထက္မနည္း တ႐ုတ္အစိုးရ အထူးရဲအဖြဲ႕ရဲ႕ ေခၚယူစစ္ေဆးမႈခံရတယ္။ ျပည္တြင္း သတင္း မီဒီယာေတြကို ‘ခ်ာတာ ဝ၈’ အေၾကာင္း ေရးသားေဖၚျပခြင့္မျပဳခဲ့ဘူး။

‘ခ်ာတာ ဝ၈’ မွာ ပါဝင္လက္မွတ္ထိုးခဲ့သူေတြကို အင္တာဗ်ဴးလုံးဝလုပ္ခြင့္မျပဳဘူး။ ‘ခ်ာတာ ဝ၈’အေၾကာင္းေဖၚျပတဲ့ ဘေလာ့ ေတြကိုလည္း ပိတ္ပစ္ခဲ့တယ္။ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ကေတာ့ သူ႕အေပၚစြဲဆိုထားတဲ့အခ်က္အလက္ေတြ မမွန္ကန္ေၾကာင္း ျငင္းဆိုခဲ့တယ္။ အစိုးရကို ပုန္ကန္ဖို႔ရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႔ ေကာလဟလသတင္းေတြျဖန္႔ျခင္း၊ အစိုးရ အသေရ ညႇိဳးႏြမ္းေအာင္ ျပဳျခင္း၊ ဆိုရွယ္လစ္စနစ္ဖ်က္လိုဖ်က္ဆီးလုပ္ျခင္း၊ အစရွိတဲ့ စြဲခ်က္ေတြဟာ မွားယြင္းေၾကာင္း‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ က South China Morning Post မွာ ေဆာင္းပါးတေစာင္ေရးၿပီး ေခ်ပပါတယ္။ သူ႔အေနနဲ႔ ဘယ္သူတဦးတေယာက္ကိုမွ အသေရပ်က္ ေအာင္ မမွန္မကန္ ေျပာဆိုေရးသားခဲ့တာမ်ိဳးမရွိ၊ အေရးႀကီးသတင္းအခ်က္အလက္ ေတြ႕ရွိခ်က္ေတြကိုသာ ေဖၚထုတ္ခဲ့တာ ျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ သူ႔အေပၚခ်မွတ္တဲ့ ျပစ္ဒဏ္စီရင္ခ်က္ဟာ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒနဲ႔ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရးေၾကညာစာတမ္းပါ သေဘာတူညီခ်က္ေတြကို ခ်ိဳးေဖါက္တာျဖစ္တယ္လုိ႔ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ က တုန္႔ျပန္ေခ်ပခဲ့ တယ္။

အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု။ ဂ်ာမနီ၊ ထိုင္ဝမ္စတဲ့ အစိုးရအဖြဲ႕ေတြက ‘ခ်ာတာ ဝ၈’ ကို ေထာက္ခံခဲ့ျပီး တ႐ုတ္အစိုးရရဲ႕ ‘ခ်ာ တာ ဝ၈’အဖြဲ႕အေပၚ အေရးယူမႈေတြကို ရႈံ႕ခ်ခဲ့တာေတြ႕ရတယ္။ ႏိုင္ငံတကာအစိုးရမဟုတ္တဲ့အဖြဲ႕အစည္းေတြ က လည္း ‘ခ်ာတာ ဝ၈’ေၾကညာစာတမ္းကို အေကာင္းျမင္ လက္ခံခဲ့ၾကတယ္။ ႏိုင္ငံတကာသတင္းစာ မီဒီယာေတြကလည္း ‘ခ်ာ တာ ဝ၈’ သတင္းကို မ်က္ႏွာဖုံးသတင္းအျဖစ္ ေဖၚျပခဲ့ၾကတယ္။ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ကို ဖမ္းဆီးထားရာက ျပန္လႊတ္ေပးဖို႕ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ႀကီးဌာနက တိုက္တြန္းခဲ့တယ္။ ကမာၻတဝွမ္းက ပညာရွင္မ်ား၊ စာေရးဆရာမ်ား၊ ဥပေဒ ပညာ ရွင္မ်ား၊ လူ႔အခြင့္အေရးကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္သူမ်ားကလည္း စုေပါင္းလက္မွတ္ေရးထိုး ေတာင္ဆိုခဲ့ၾကတယ္။ ႏိုင္ငံ တကာကေလာင္ရွင္မ်ား အဖြဲ႕ (PEN) ကလည္း ေၾကညာခ်က္ထုတ္ျပန္ၿပီး ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ လြတ္ေျမာက္ေရး ေဆာ္ၾသေတာင္းဆိုခဲ့တယ္။ ၂ဝဝ၉ မတ္လမွာ ခ်က္ႏိုင္ငံအေျခစိုက္  People in Need foundation (PIN)  က ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ကို Homo Homini Award  ခ်ီးျမႇင့္ခဲ့တယ္။ ဒီဆုက ဒီမိုကေရစီေရး၊ လူ႔အခြင့္အေရးနဲ႔ ႏိုင္ငံေရး သေဘာကြဲလြဲမႈမ်ားကို ျငိမ္းခ်မ္းတဲ့နည္းနဲ႔အေျဖရွာသူမ်ားကို ခ်ီးျမႇင့္တာျဖစ္ပါတယ္။ ‘ခ်ာတာ ဝ၈’ မွာ ကနဦးပါဝင္ခဲ့သူ၊ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံမွာ လြတ္လပ္စြာေျပာဆိုေရးသားခြင့္ရရွိဖို႔ အႏၲရာယ္ၾကားမွ ႀကိဳးပမ္းသူအျဖစ္ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ကို ‘ဟိုမို ဟိုမီနီဆု’ ခ်ီးျမႇင့္တာျဖစ္တယ္လုိ႔ သိရ တယ္။ ဒါ့အျပင္ ၂ဝဝ၉ မွာ လြတ္လပ္စြာစာေပေရးသားခြင့္ တိုက္ပြဲဆင္ျခင္းအတြက္ ႏိုင္ငံတကာကေလာင္ရွင္အဖြဲ႕က ‘လ်ဴ ေရွာင္ဘို’ ကို PEN/Barbara Goldsmith Freedom to Write Award ခ်ီးျမႇင့္ခဲ့တယ္။ ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္ထဲမွာပဲ ဂ်ာမန္ျပည္ေထာင္စု သမတႏိုင္ငံ ကေလာင္ရွင္အဖြဲ႕ကခ်ီးျမႇင့္တဲ့ The Hermann Kesten Medal ဆုကိုလည္း လ်ဴေရွာင္ဘို ရရွိခဲ့တယ္။

၂ဝ၁ဝ ဇႏၷဝါရီ (၁၈) မွာ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ကို “၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္ ႏိုဘယ္လ္ဆု” အတြက္ အမည္စာရင္းတင္သြင္းခံရပါတယ္။ သူ႕ကို အမည္စာရင္းတင္သြင္းၾကသူမ်ားကေတာ့  ခ်က္ႏိုင္ငံ သမတေဟာင္း ဗက္စလက္ ဟာဗယ္လ္ (Václav Havel), ၁၉၈၉ ျငိမ္းခ်မ္းေရး ႏိုဘယ္လ္ဆုရွင္ တိဘက္ဘုန္းေတာ္ႀကီး ဒလိုင္းလားမား (the 14th Dalai Lama), ျပင္သစ္ ဒႆနပညာရွင္ အန္ဒေရ ဂလပ္ကမန္း (André Glucksmann), နယူးေယာ့ ကာနက္ဂီ ေကာ္ပိုေရးရွင္း ဥကၠ႒ သုေတသနပညာရွင္ ဗာတန္ ေဂ်ာ္ဂ်ီယန္ (Vartan Gregorian), နယူဇီလန္ ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ေဟာင္း (Mike Moore), လက္ရွိခ်က္ႏိုင္ငံ ႏိုင္ငံျခားေရးဝန္ႀကီး (Karel Schwarzenberg), ၁၉၈၄ ျငိမ္းခ်မ္းေရး ႏိုဘယ္လ္ဆုရွင္ ေတာင္အာဖရီက ခရစ္ယန္ဘုန္းေတာ္ႀကီး (Desmond Tutu) ႏွင့္ ႐ုရွားစီးပြားေရးနဲ႔ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ ဂရီဂိုရီ ယက္ဗလင္စကီ (Grigory Yavlinsky) စသူမ်ားျဖစ္ပါတယ္။

၂ဝ၁ဝ စက္တင္ဘာမွာ ဗက္စလက္ ဟာဗယ္လ္ နဲ႔ ခ်က္ကိုစလိုဗက္ကီး ကတၲီပါေတာ္လွန္ေရးေခါင္ေဆာင္တခ်ိဳ႕က ‘လ်ဴ ေရွာင္ဘို’ ကို ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္ ႏိုဘယ္လ္ဆုခ်ီးျမႇင့္ဖို႔ အိပ္ဖြင့္ေပးစာတေစာင္ အင္တာေနရွင္နယ္ ဟာရယ္ထရီဗ်ဳန္း (The International Herald Tribune) သတင္းစာမွာ ေရးသားခဲ့ၾကတယ္။ အဲဒီစာကို ေထာက္ခံပါဝင္ လက္မွတ္ေရးထိုးသူေတြ တေန႔ တျခားတိုးမ်ားလာခဲ့တယ္လုိ႔ ဆိုတယ္။ ၂ဝ၁ဝ ေအာက္တိုဘာ (၆) မွာ (Freedom Now) လူအခြင့္အေရးလႈပ္ရွားမႈ အဖြဲ႕ရဲ႕ကမကထျပဳမႈနဲ႔ အေမရိကန္ကြန္ဂရက္လႊတ္ေတာ္အမတ္ (၃ဝ) လက္မွတ္ေရးထိုးတဲ့စာတေစာင္ သမတ အိုဘားမား ထံ တင္သြင္းခဲ့တယ္။ ၂ဝ၁ဝ ႏိုဝင္ဘာ G-20 ကမၻာ့ေခါင္းေဆာင္မ်ား ေတြ႕ဆုံခ်ိန္မွာ အိုဘားမားအေနနဲ႔ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ နဲ႔ သူ႕ရဲေဘာ္ ‘ေဂါင္က်ီရွန္း’ တို႔ လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ တ႐ုတ္သမတ ‘ဟူက်င္းေတာင’္ ထံမွာ ေတာင္းဆိုေပးဖို႕ျဖစ္တယ္။
တ႐ုတ္အစိုးရ ႏိုင္ငံျခားေရးဌာန ေျပာခြင့္ရပုဂၢိဳလ္  ‘မာေက်ာင္ဇူ' ကေတာ့ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ဟာ ရာဇဝတ္သားတဦး ျဖစ္လုိ႔ ဆုနဲ႔ထိုက္တန္သူမဟုတ္လုိ႔ ဆိုပါတယ္။ သူ႔ကို ဆုျမႇင့္ျခင္းေၾကာင့္ ႏိုဘယ္လ္ဆုရဲ႕ မူလရည္ရြယ္ခ်က္ေတြကို ပ်က္ယြင္း ေစ႐ုံမက ဆုရဲ႕ဂုဏ္သိကၡာပါ က်ဆင္းေစလိမ့္မယ္လုိ႔ တုန္႔ျပန္ေျပာဆိုခဲ့တယ္။ ‘ႏိုဘယ္လ္ဆုေရြးခ်ယ္ေရးအဖြဲ႕’ ကေတာ့ ျငိမ္းခ်မ္းေရးနဲ႔ လူ႔အခြင့္အေရးကို တဆက္တစပ္ထဲအျဖစ္ အစဥ္တစိုက္ လက္ခံထားတယ္လုိ႔ ဆိုပါတယ္။ ‘ႏိုင္ငံအခ်င္းခ်င္း ခ်စ္ၾကည္ေရး’ အတြက္ ‘အေျခခံလူ႔အခြင့္အေရးမ်ား’ဟာ မရွိမျဖစ္လိုအပ္ခ်က္ျဖစ္တယ္ - ဆိုတဲ့ ‘အဲလ္ဖရက္ ႏိုဘယ္္’ ရဲ႕မွာၾကားခ်က္ဆႏၵနဲ႔လည္းကိုက္ညီတယ္လုိ႔ဆိုပါတယ္။ ႏိုဘယ္ဆုေရြးခ်ယ္ေရးအဖြဲ႕ဥကၠ႒ Thorbjoern Jagland က “တ႐ုတ္ ႏိုင္ငံဟာ စီးပြားေရး ႏိုင္ငံေရးအရ မဟာအင္အားႀကီးႏိုင္ငံအျဖစ္ ေျပာင္းလဲေနပါၿပီ၊ အင္အားႀကီးႏိုင္ငံျဖစ္ လာရင္ ေဝဖန္စရာ ရွိလုိ႔ ေဝဖန္ရင္ လက္ခံရမွာ ဓမၼတာပါပဲ” လုိ႔ေျပာၾကားခဲ့ပါတယ္။

ကမၻာတဝွမ္းက ေကာင္းခ်ီးေပးျခင္းခံရတဲ့ ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္ ႏိုဘယ္ဆုသတင္းကို ဘီဘီစီ၊ စီအင္န္အင္န္အပါအဝင္ ႏိုင္ငံတကာ သတင္းေတြမွာ ဝမ္းေျမာက္ဝမ္းသာ ေဖၚျပေနခ်ိန္မွာ တ႐ုတ္အစိုးရက တ႐ုတ္ျပည္မွာ ဒီသတင္းကို ေမွာင္ခ်ထားခဲ့တယ္။ ႏိုင္ငံတကာ ႐ုပ္သံလႊင့္ခ်က္ေတြကို ဟန္႔တားတိုက္ဖ်က္မႈေတြ လုပ္ခဲ့တယ္။ ဒီလုပ္ရပ္ဟာ ဂုဏ္သိကၡာရွိတဲ့ ႏိုင္ငံအစိုးရတရပ္ လုပ္အပ္တဲ့ အလုပ္ မဟုတ္တာေသခ်ာပါတယ္။ လြန္ခဲ့တဲ့ ဆယ္စုႏွစ္မ်ားအတြင္း သမိုင္းမွာ ဘယ္တုံးကနဲ႔မွ မတူေအာင္ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံရဲ႕စီးပြားေရးတဟုန္ထိုး တိုးတက္ေအာင္ျမင္လာခဲ့တယ္။ အခုဆိုရင္ ကမာၻ႔ဒုတိယ စီးပြားေရး အင္အားအႀကီးဆုံးႏိုင္ငံျဖစ္လာခဲ့ၿပီ။ လူဦးေရသန္းေပါင္းမ်ားစြာကိုလည္း ဆင္းရဲမြဲေတမႈက လြတ္ေျမာက္ေအာင္ လုပ္ႏိုင္ခဲ့ျပီ။ ကုလသမဂၢ လုံၿခဳံေရး ေကာင္စီရဲ႕ အၿမဲတမ္းကိုယ္စားလွယ္ ငါးႏိုင္ငံမွာ တႏိုင္ငံ အပါအဝင္ျဖစ္တဲ့ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံဟာ ဗီတို အာဏာပိုင္ ႏိုင္ငံႀကီးလည္း ျဖစ္ေနတယ္။

ဒီလို အဆင့္အတန္းကို ေရာက္ရွိေနတဲ့ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံဟာ ႏိုင္ငံတကာလူသားအက်ိဳးျပဳအေရးအရာေတြနဲ႔စပ္လ်ဥ္းလုိ႔ ဆုံး ျဖတ္ခ်က္ေတြေပးတဲ့ အခါ က်ဥ္းေျမာင္းေသးသိမ္တဲ့အျမင္ ပုဂၢလဓိ႒ာန္သေဘာ ဆႏၵစြဲသေဘာေဆာင္တဲ့ အယူဝါဒေတြကို အေျခခံဆုံးျဖတ္ဖို႕ မသင့္ပါဘူး။ လူ႔အခြင့္အေရး ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္သူမ်ားကို တ႐ုတ္အစိုးရ အေနနဲ႔ကူညီအားေပးရ မွာျဖစ္ၿပီး ဖိႏွိပ္ရမွာ မဟုတ္ပါ။ လူ႔အခြင့္အေရးေၾကညာစာတမ္းအရ ႏိုင္ငံသား တဦးခ်င္းစီကို ႏိုင္ငံ့အေရးအရာကိစၥေတြမွာ လြတ္လပ္စြာ ပါဝင္ခြင့္ျပဳရမွာပါ။ အခုလို စာေပပညာရွင္လည္းျဖစ္၊ လူ႔အခြင့္အေရး ကာကြယ္ျမႇင့္တင္သူ လည္းျဖစ္၊ အၾကမ္း မဖက္တဲ့နည္းနဲ႔ႏိုင္ငံ့အေရးအရာပါဝင္ေဆာင္ရြက္သူျဖစ္တဲ့  ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ကို အၾကိမ္ၾကိမ္ဖမ္းဆီးခ်ဳပ္ေႏွာင္ ေထာင္ခ် ျခင္းဟာ လက္ရွိတ႐ုတ္ႏိုင္ငံရဲ႕အဆင့္အတန္းနဲ႔ မဆီေလ်ာ္ဘူးလုိ႔ေဝဖန္  ေထာက္ျပမႈေတြ ရွိခဲ့တယ္။

ဒါအျပင္ လူ႔အခြင့္အေရးကာကြယ္ျမႇင့္တင္သူတဦးကို ဖိႏွိပ္ျခင္းအားျဖင့္ လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာ သေဘာတူစာခ်ဳပ္ စာတမ္း မ်ားကို ဆန္႔က်င္တဲ့သေဘာျဖစ္႐ုံမက အာဏာရွင္စရိုက္သဘာဝကိုလည္း ေဖၚျပလိုက္ရာက်တယ္လုိ႔လည္း ေဝဖန္ခဲ့ၾကတာ ေတြ႕ရတယ္။ လူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖါက္မႈေတြ ဆိုးဆိုးရြားရြား က်ဴးလြန္ေနၾကတဲ့ ဆူဒန္ႏိုင္ငံ၊ ဇင္ဘာေဘြ ႏိုင္ငံ၊ အီရန္ႏိုင္ငံ၊ ေျမာက္ကိုးရီးယားႏိုင္ငံနဲ႔ျမန္မာႏိုင္ငံ အစရွိတဲ့ အာဏာရွင္ႏိုင္ငံေတြကို လုံၿခဳံေရးေကာင္စီက အေရးမယူ ႏိုင္ေအာင္ တ႐ုတ္ က ဗီတိုအာဏာနဲ႔အၿမဲ အကာအကြယ္ေပးေနျခင္းဟာလည္း အလြန္အ႐ုပ္ဆိုး အက်ည္းတန္တဲ့ကိစၥလုိ႔ ေဝဖန္မႈေတြ ရွိခဲ့ တယ္။ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံ ျပည္သူလူထုရဲ႕ဆင္းရဲဒုကၡေတြကို မစာနာဘဲ၊ အာဏာရွင္ေတြကို အားေပးေထာက္ခံေနတဲ့ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံအဖို႔ အခုလို တ႐ုတ္ႏိုင္ငံသား ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ႏိုဘယ္လ္ဆု ခ်ီးျမႇင့္ခံရျခင္းဟာ သူ႕ရဲ႕အာဏာရွင္စရိုက္ကို ဖြင့္ခ် ေဖၚျပသလိုျဖစ္ခဲ့တယ္။

တနည္းအားျဖင့္ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံရဲ႕ကိုယ္တိုင္လူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖါက္ေနမႈ၊ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ိဳးေဖါက္ေနတဲ့ႏိုင္ငံေတြကို အ ကာအကြယ္ေပးေနမႈမ်ားနဲ႔ပတ္သက္လုိ႔လည္း ျပင္းထန္တဲ့ ေဝဖန္ခ်က္လုိ႔ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္ႏိုဘယ္ဆုဟာ အမွန္ တကယ္ ထိုက္တန္သူကို ခ်ီးျမႇင့္ႏိုင္ခဲ့တဲ့အတြက္ တကမၻာလုံးက ဝမ္းသာေက်နပ္ခဲ့ၾကတယ္။ အရွည္သျဖင့္လည္း လည္း အခုလို ထိုက္တန္သူေတြကိုပဲ ႏိုဘယ္လ္ဆုေရြးခ်ယ္ေရးအဖြဲ႕က ေရြးခ်ယ္ေစခ်င္ေၾကာင္း ေျပာဆိုသံေတြ ၾကားရတယ္။ အာဏာရွင္ေတြကို အန္တုၿပီး ဒီမိုကေရစီေရးနဲ႔လူ႔အခြင့္အေရးဘက္က ရပ္တည္ခဲ့ၾကတဲ့ ျမန္မာ့ဒီမိုကေရစီ ေခါင္းေဆာင္ ‘ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္’ (၁၉၉၁ ျငိမ္းခ်မ္းေရးႏိုဘယ္လ္ဆုရွင္)၊ ကိုရီးယား သမတ ေဟာင္း ‘ကင္ေဒးယုန္’ (၂ဝဝဝ ျပည့္ႏွစ္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးႏိုဘယ္လ္ဆုရွင္)၊ ဒီမိုကေရစီေရး အမ်ိဳးသမီးအခြင့္အေရးအတြက္ တိုက္ပြဲဝင္ခဲ့တဲ့ အီရန္အမ်ိဳးသမီး ‘ရွီရင္ အီ ဘာဒီ’ (၂ဝဝ၃ ျငိမ္းခ်မ္းေရးႏိုဘယ္လ္ဆုရွင္)၊ စသူေတြနဲ႔ အလားတူ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ဟာ ၂ဝ၁ဝ ႏိုဘယ္လ္ဆု အတြက္အမွန္ပင္ထိုက္တန္သူျဖစ္ပါတယ္။

‘လ်ဴေရွာင္ဘို’ ႏိုဘယ္လ္ဆုခ်ီးျမႇင့္ခံရတဲ့အတြက္ တ႐ုတ္ျပည္သူလူထုအတြင္းမွာလည္း ဒီမိုကေရစီေရးနဲ႔ လူ႔အခြင့္ အေရး ဘက္က ေထာက္ခံသူေတြ အားတက္ဝမ္းေျမာက္ျဖစ္ခဲ့ၾကတယ္။ ဒါဟာ အာရွတိုက္အတြင္း လူ႔အခြင့္အေရး တိုက္ပြဲဆင္ သူေတြအတြက္ ေအာင္ပြဲတခုလည္း ျဖစ္တယ္လုိ႔ဆိုၾကတယ္။ ျမန္မာႏိုင္ငံပါဝင္ေနတဲ့ အေရွ႕ေတာင္ အာရွ ေဒသအတြင္းမွာ အာဏာရွင္ေတြရဲ႕ လူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖါက္ေနမႈေတြကိုလည္း ရပ္တန္းကရပ္ဖို႕ အခ်က္ေပးသံလည္း ျဖစ္ခဲ့တယ္။ အထူးသ ျဖင့္ ျမန္မာစစ္အာဏာရွင္တို႔ရဲ႕လူ႔အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖါက္မႈေတြကို ေထာက္ခံအားေပးခဲ့တဲ့ တ႐ုတ္အစိုးရအတြက္လည္း ကိုယ့္မွားယြင္းတဲ့ေျခလွမ္းေတြ ျပန္႐ုပ္သိမ္းဖို႔ သတိေပးလိုက္ရာလည္း က်ပါတယ္။

ကုလသမဂၢ လူ႔အခြင့္အေရးဆိုင္ရာေကာ္မရွင္တာဝန္ခံ မစၥ နာဗီ ပီလ္ေလး (UN High Commissioner for Human Rights Navi Pillay) က “တ႐ုတ္ျပည္နဲ႔တကြ ႏိုင္ငံမ်ားစြာမွာ လူ႔အခြင့္အေရး ကာကြယ္ျမႇင့္တင္ေနၾကသူမ်ားဟာ စိန္ေခၚမႈအမ်ားအျပားနဲ႔ရင္ဆိုင္ေနၾကရပါတယ္။ ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္ ႏိုဘယ္လ္ဆုက တ႐ုတ္ျပည္နဲ႔တကြ ႏိုင္ငံမ်ားစြာမွာ လူ႔အခြင့္အေရးကာကြယ္ျမႇင့္တင္ေနၾကသူမ်ားရဲ႕ အလြန္တရာအေရးပါတဲ့ အခန္းက႑ကို အသိအမွတ္ျပဳလိုက္တာျဖစ္လုိ႔ ဒီခ်ီးျမႇင့္မႈကို ႀကိဳဆိုပါ တယ္။ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံဖြ႕ံျဖိဳးတိုးတက္ေရးအတြက္ ‘လ်ဴေရွာင္ဘို’လို လူ႔အခြင့္အေရး ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္သူ အက်ိဳး ေတာ္ ေဆာင္မ်ားရဲ႕ စြမ္းေဆာင္ခ်က္မ်ားဟာ အလြန္တရာမွ အေရးပါတယ္လုိ႔ ေျပာခ်င္ပါတယ္။” လုိ႔မွတ္ခ်က္ေပး ခဲ့တယ္။

ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္းက လူ႔အခြင့္အေရး ကာကြယ္ျမႇင့္တင္တိုက္ပြဲဆင္ေနၾကသူမ်ားအတြက္လည္း ႏိုဘယ္လ္ဆုရွင္ ‘လ်ဴ ေရွာင္ဘို’ ဟာ စံနမူနာထားရမယ့္ ပုဂၢိဳလ္ပါပဲ။ ႏိုဘယ္ဆုေရြးခ်ယ္ေရးအဖြဲ႕အေနနဲ႔ တ႐ုတ္အစိုးရရဲ႕ၿခိမ္းေျခာက္ စိန္ေခၚမႈေတြ ကို အန္တုၿပီး လူ႔အခြင့္အေရး ကာကြယ္ ျမႇင့္တင္ တိုက္ပြဲဆင္ေနၾကသူမ်ားဘက္က ရပ္တည္ျပသလိုက္ျခင္းျဖစ္လုိ႔ ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္ ႏိုဘယ္လ္ဆုကို ထူးျခားတဲ့ သမိုင္းမွတ္တိုင္တခုလုိ႔ သတ္မွတ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

(ဝန္ခံခ်က္ -- ၂ဝ၁ဝ ခုႏွစ္ ေအာက္တိုဘာ (၃ဝ) မွာ မွီျငမ္းကိုးကား ေရးသားခဲ့တဲ့ေဆာင္းပါး ျဖစ္ပါတယ္။)

ျဖည့္စြက္ခ်က္။    ။ လ်ဴေရွာင္ဘိုကို ၂ဝ၁၇ ဇြန္လ ၂၆ ရက္ေန႕မွာ တ႐ုတ္အာဏာပိုင္ေတြက က်န္းမာေရးအေျခအေန မ ေကာင္းေတာ့တဲ့အတြက္၊ ေဆးကုသမႈျပဳႏိုင္ဖို႔ လြတ္ျငိမ္းခြင့္နဲ႔ ျပန္လႊတ္ေပးခဲ့တယ္။ ေထာင္ထဲမွာ ၇ ႏွစ္နဲ႔ ၆ လ အၾကာ ျပန္ လႊတ္ေပးခ်ိန္မွာ အသည္းကင္ဆာေရာဂါ ကြၽမ္းေနျပီျဖစ္တယ္။ တ႐ုတ္ျပည္ေဆးတကၠသိုလ္ရဲ႕ ရွင္ယန္းေဆး႐ုံမွာ ေဆးကု သခဲ့တယ္။ ေဆး႐ုံမွာ ၁၇ ရက္မွ်သာ ခံပါတယ္။ ဇူလိုင္ ၁၃ ရက္ေန႔မွာ အသည္းကင္ဆာနဲ႔ကြယ္လြန္ပါတယ္။ စ်ာပနျပဳလုပ္ခြင့္ မေပးခဲ့ပါဘူး။ တ႐ုတ္အင္တာနက္ လူမႈကြန္ယက္ေတြ WeChat and Weibo ေပၚမွာ လ်ဴေရွာင္ဘိုအတြက္ ဝမ္းနည္းမႈ ေဖၚျပခြင့္ေတြ ဆင္ဆာလုပ္ထားျခင္းခံခဲ့ရယ္။ ဇူလိုင္ ၁၅ ရက္ေန႔မွာ သူ႔အေလာင္းကို မီးသၿဂႋဳလ္ပါတယ္။ အက်ဥ္း႐ုံး အခမ္း အနားလုပ္ခြင့္ အခ်ိန္အနည္းငယ္ပဲ ေပးပါတယ္။ လုံျခဳံေရးထူထူ ထပ္ထပ္ခ်ထားျပီး တ႐ုတ္အစိုးရအေပၚ ျပစ္တင္ေဝဖန္မႈေတြ မလုပ္ႏိုင္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့တယ္။ လ်ဴရဲ႕အရိုးျပာကို မိသားစုဆႏၵအရ ပင္လယ္ထဲမွာ ႀကဲခ်ခဲ့ေၾကာင္း တ႐ုတ္အစိုးရက ေၾကညာခဲ့တယ္။ လ်ဴကို ခ်စ္ခင္ေလးစားေထာက္ခံသူမ်ားကေတာ့ တ႐ုတ္အစိုးရဟာ လ်ဴေရွာင္ဘိုရဲ႕ ဂူဗိမာန္ေပၚေပါက္ လာမွာကို မလိုလားတဲ့အတြက္ အရိုးျပာကို ပင္လယ္ထဲႀကဲခဲ့တာျဖစ္တယ္လုိ႔ ေဝဖန္ေျပာဆိုခဲ့ၾကတယ္။

ကိုးကား
(1) Chinese Dissident Liu Xiaobo Wins Nobel Peace Prize (TIME MAGAZINE) By  Austin Ramzy / Beijing   Friday, Oct. 08, 2010.
(2) China's Liu Xiaobo wins Nobel Peace Prize – Bangkok Post  * Published: 8/10/2010 at 06:50 PM
(3) https://en.wikipedia.org/wiki/Liu_Xiaobo#Death_and_funeral