ႏြယ္ႏြယ္လြင္ (ေခတၱ ျပင္သစ္) ● က်မသိေသာ ဥပေဒ

ႏြယ္ႏြယ္လြင္ (ေခတၱ ျပင္သစ္) ● က်မသိေသာ ဥပေဒ
(မုိးမခ) ၾသဂတ္စ္ ၁၇၊ ၂၀၁၈

● နိဒါန္း
ျမန္မာႏုိင္ငံသည္ ႏွစ္ေပါင္း ၆၀ ေက်ာ္ စစ္အာဏာရွင္လက္ေအာက္ က်ေရာက္ခဲ့ေသာေၾကာင့္ တရားမွ်တမႈကို ေပးစြမ္းႏုိင္ သည့္ ဥပေဒစနစ္ ပ်က္သုဥ္းခဲ့ရသည္။ ယခုလို ပြင့္လင္းလာသည့္ေခတ္တြင္ ျမန္မာျပည္ ဥပေဒစနစ္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး အတြက္ ပါဝင္ပတ္သက္သူအသီးသီးက ႀကိဳးပမ္းေနၾကသည္။ သမၼတသစ္ ဦးဝင္းျမင့္ကိုယ္တုိင္ကပင္ ‘ယိမ္းယိုင္ေန သည့္တရားစီရင္ေရးစနစ္ကို ျပန္လည္တည့္မတ္မည္’ ဟု ကတိကဝတ္ထားရွိသည္ကို ေတြ႔ရသည္။ လက္ေတြ႔တြင္ ျမန္မာ ျပည္၏ ဥပေဒစနစ္ႏွင့္ အေတြးအေခၚအယူအဆမ်ားသည္ ေက်ာက္ေခတ္ကို မေက်ာ္လြန္ႏုိင္ေသး၊ ဒံုရင္းဒံုရင္းပင္ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႔ရွိရသည္။

ဤကဲ့သုိ႔ ျဖစ္ေနျခင္းမွ ႐ုန္းထြက္ရန္လိုသည္။ မည္သို႔႐ုန္းထြက္ရမည္နည္းဆိုေသာ္ ဥပေဒစနစ္ႏွင့္အေတြးအေခၚမ်ားကို ႏုိင္ငံတကာအျမင္႐ႈေထာင့္မွခ်ဥ္းကပ္ၿပီး ျမန္မာျပည္ႏွင့္ ကိုက္ညီသည့္စနစ္ျဖစ္လာေအာင္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲရန္လိုအပ္သည္။ တဖက္တြင္ တိုင္းျပည္က ႏုိင္ငံတကာတြင္ဝင္ဆံ့ၿပီး အျခားတဖက္တြင္ လူထုကနားလည္သေဘာေပါက္ လက္ခံက်င့္ သံုး သည့္ ဥပေဒစနစ္ကိုတည္ေဆာက္ရန္ လိုအပ္သည္။

ထိုအခါ က်မသိေသာဖြံ႔ၿဖိဳးၿပီးတုိင္းျပည္မ်ားတြင္ က်င့္သံုးလ်က္ရွိသည့္ ဥပေဒစနစ္ႏွင့္ တရားမွ်တမႈအေၾကာင္းကိုမွ်ေဝရန္ အေၾကာင္းဖန္လာ၏။

● ဥပေဒကို သေဘာေပါက္နားလည္ပံု
ကမာၻကအသိအမွတ္ျပဳေသာဥပေဒဆိုသည္မွာ အစိုးရႏွင့္လူထုအၾကား လူမႈပဋိညာဥ္ျဖစ္သည္။ ႏုိင္ငံတႏိုင္ငံတြင္ လူထုက အစိုးရတရပ္ကို ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ကာ အုပ္ခ်ဳပ္ေစျခင္းဆိုသည္မွာ ႏုိင္ငံ၏အေရး (တနည္းအားျဖင့္) ထိုႏုိင္ငံအတြင္း ေနထုိင္ေသာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းသဟဇာတျဖစ္ေရးႏွင့္ ဖြံၿဖိဳးတိုးတက္ေရးကိုလုပ္ေဆာင္ႏုိင္ရန္အတြက္ အာဏာႏွင့္ လုပ္ပိုင္ခြင့္ ကို တရားဝင္အပ္ႏွင္းလိုက္ျခင္း ျဖစ္သည္။

ထုိသို႔အပ္ႏွင္းရာတြင္ စည္းမဲ့ေဘာင္မဲ့အပ္ႏွင္းရသည္မဟုတ္ေပ။ လူမႈပဋိညာဥ္တခုကို လူထုႏွင့္အစိုးရအၾကား ခ်ဳပ္ဆိုရ သည္။ ထိုပဋိညာဥ္အရ အစိုးရဘက္က လူ႔အဖြဲ႔အစည္း သဟဇာတျဖစ္ေရးအတြက္ရည္ရြယ္ကာ ျပည္သူလူထုကေထာက္ခံ ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္၊ ဥပေဒျပဳေရးစနစ္၊ တရားစီရင္ေရးစနစ္တို႔ကိုေဖာ္ေဆာင္ၿပီး လူထုဘဝလံုျခံဳေရးႏွင့္ လူ႔ အခြင့္အေရး မ်ားကို ကာကြယ္ေပးရမည့္တာဝန္ရွိသည္။ ျပည္သူလူထုဘက္ကလည္း မိမိတို႔၏အခ်ဳိ႕ပုဂၢလိကအခြင့္အေရးမ်ားသည္ အျခားျပည္သူမ်ားကို ထိခိုက္ေစႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ မိမိတို႔ကိုယ္တုိင္ေရြးခ်ယ္ထားေသာ ႏုိင္ငံေရးစနစ္ႏွင့္ မကိုက္ညီေသာေၾကာင့္ေသာ္လည္းေကာင္း စြန္႔လႊတ္ရသည္မ်ား ရွိပါသည္။ စာဖတ္သူမ်ား သို႔ေလာ သို႔ ေလာမျဖစ္ေစ ရန္အတြက္ အရိုးရွင္းဆံုး ဥပမာေပးရလွ်င္ - လူတုိင္းတြင္ ပုဂၢလိကပိုင္ဆုိင္ခြင့္ (property right) ရွိသည္။ သို႔ေသာ္ အမ်ား ျပည္သူပိုင္ျဖစ္သည့္ လူသြားလမ္းေပၚတက္ ေျမကြက္ဝယ္ အိမ္ေဆာက္၍ မရေပ။

သို႔ေသာ္ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ဥပေဒကို လူမႈပဋိညာဥ္ဟုအဓိပၸာယ္ဖြင့္သည္ကို မေတြ႔ရေပ။ ထိုသို႔ျဖစ္ရသည့္အေၾကာင္းရင္း (၂) မ်ဳိးေတြ႔ရပါသည္။ ပထမအေၾကာင္းရင္းမွာ ျမန္မာ ျပည္ သူျပည္သားမ်ားလက္ခံလိုက္ရေသာ လူမႈပဋိညာဥ္သည္ မွ်တမႈမရွိပဲ တဖက္ေစာင္းနင္းက်ေနျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ တုိင္းျပည္တျပည္တြင္ ဖြဲ႔စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံုအေျခခံဥပေဒသည္ အျမင့္ဆံုး ဥပေဒျဖစ္သည္။ အမ်ားသိၿပီးျဖစ္သည့္အတုိင္း ျမန္မာျပည္တြင္ ထိုအျမင့္ဆံုးဥပေဒ၏တရားဝင္မႈ(legitimacy)သည္ ေမးခြန္းထုတ္ဖြယ္ရာျဖစ္သည္။ တရားမွ်တမႈကိုအျပည့္ အဝေပးစြမ္းႏုိင္သည့္ လူမႈပဋိညာဥ္မ်ဳိးမဟုတ္ေပ။

ဒုတိယအေၾကာင္းရင္းမွာ အာဏာရွင္ယဥ္ေက်းမႈေအာက္က ဥပေဒကိုအဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ဥပေဒ ဆိုသည္မွာ လူအမ်ားကလိုက္နာရမည့္အရာ (တနည္းအားျဖင့္) ထုတ္ျပန္ထားေသာအမိန္႔ဟု အဓိပၸာယ္ဖြင့္ၾကသည္။ ထိုအဓိပၸာယ္ေအာက္တြင္ ရွင္သန္ရေသာလူထု၏ဘဝသည္ အျမဲတေစ ဖိႏွိပ္ခံရသူအျဖစ္ ရွိေနဦးမည္ျဖစ္သည္။ ထိုဖိႏွိပ္ခံရသူ ဘဝမွရုန္းထြက္လိုလွ်င္ ပထမအဆင့္အေနႏွင့္ ဥပေဒတိုင္းကို လူထုကလိုက္နာရမည့္အမိန္႔ဟုမယူဆေစလိုပဲ လူမႈပဋိညာဥ္အျဖစ္ ယူဆေစလိုပါသည္။ ဒုတိယအဆင့္အေနႏွင့္ လူမႈ ပဋိညာဥ္တြင္ ပါဝင္ေသာစည္းကမ္းခ်က္တုိင္းသည္ တဖက္ေစာင္းနင္း ျဖစ္မျဖစ္ ဆန္းစစ္သင့္သည္။

● Common Law ဥပေဒစနစ္၏ အေျခခံ
ကမာၻေပၚတြင္ ႏုိင္ငံေရးစနစ္ကဲ့သို႔ ဥပေဒစနစ္ရွိ၏။ ႏုိင္ငံေရးစနစ္မ်ားတြင္ ဆိုရွယ္လစ္စနစ္၊ ဒီမိုကေရစီစနစ္၊ အာဏာရွင္ စနစ္၊ ဘုရင္ခံစနစ္ ...စသျဖင့္ ရွိသကဲ့သို႔ ဥပေဒစနစ္ တြင္လည္း Common Law စနစ္၊ Civil Law စနစ္၊ ယင္း၂ မ်ဳိးစလံုးကို ေပါင္းစပ္ထားသည့္စနစ္၊ ဘာသာေရးကိုအေျခခံသည္ ဥပေဒစနစ္ စသည္တို႔ ရွိၾက၏။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ႏိုင္ငံအမ်ားစုက်င့္သံုးလ်က္ရွိေသာစနစ္မွာ Common Law ႏွင့္ Civil Law သာျဖစ္၏။ Common Law စနစ္ကို အဂၤလိပ္ကိုလိုနီျဖစ္ခဲ့ဖူူးေသာ ႏုိင္ငံမ်ားတြင္က်င့္သံုးၾကၿပီး၊ Civil Law စနစ္ကို ျပင္သစ္ႏွင့္ ေရာမအင္ပိုင္ယာေအာက္က်ေရာက္ဖူးေသာႏုိင္ငံမ်ားႏွင့္ ကိုလိုနီမျဖစ္ဖူးေသာႏိုင္ငံမ်ားတြင္ က်င့္သံုးၾကသည္။

ျမန္မာျပည္သည္လည္း အဂၤလိပ္ကိုလိုနီျဖစ္ခဲ့ဖူးေသာေၾကာင့္ Common Law စနစ္ကို ဆက္ခံက်င့္သံုးသည္။ Civil Law ႏွင့္ Common Law ကြာျခားသည္မွာ Common Law စနစ္တြင္ စီရင္ထံုးမ်ားႏွင့္ ျပ႒ာန္းဥပေဒမ်ားသည္ ဥပေဒျဖစ္၏။ Civil Law တြင္ စီရင္ထံုးမ်ားက ဥပေဒမျဖစ္ပါ။ ကိုဓဥပေဒမ်ားကသာ ဥပေဒျဖစ္၏။ Common Law ၏ အဓိကမူမွာ တရားရံုးမ်ားတြင္ doctrine of stare decisis ဟု ေခၚသည့္ ေရွ႕ကက်ဳိးေၾကာင္းဆီေလ်ာ္စြာဆံုးျဖတ္ခဲ့ေသာ စီရင္ထံုးကို ေနာက္အမႈက ေသြဖည္၍မရ။ ေရွ႕စီရင္ထံုးအတုိင္း လိုက္လံ ဆံုးျဖတ္ရသည္။ ေသြဖည္မည္ဆိုလွ်င္ အႂကြင္းမဲ့ယုတၱိတန္ေသာ ခုိင္လံုသည့္အေၾကာင္းျပခ်က္ ေပးရသည္။ ဥပမာ - ေရွ႕စီရင္ထံုးက မည္သူကိုမဆို ႏွိပ္စက္ညႇဥ္းပန္းျခင္း မျပဳ လုပ္ရဟုဆံုးျဖတ္ခဲ့လွ်င္ ေနာက္စီရင္သည့္အမႈက ေထာင္သားတို႔ကိုႏွိပ္စက္ျခင္းကို ခြင့္ျပဳသည္ဟု ဆံုးျဖတ္၍မရ။

တရားရံုးမ်ားသည္ တရားစီရင္ရာတြင္ အလုပ္ႏွစ္မ်ဳိးလုပ္ပါသည္။ ပထမတမ်ဳိးမွာ အဆိုပါ doctrine of stare decisis ကို တရားသူႀကီးမ်ားကအသံုးျပဳၿပီး က်ဳိးေၾကာင္းညီၫြတ္သည့္ စီရင္ခ်က္မ်ားကို ေပးရျခင္းျဖစ္သည္။ ခံုရံုးမွ အမ်ားႏွင့္ သေဘာထားကြဲလြဲသည့္ တရားသူႀကီးမ်ားကမူ obiter dictum ဟုေခၚသည့္ မိမိ၏သေဘာထားကြဲလြဲခ်က္ကို ေပးႏုိင္ပါသည္။ သို႔ေသာ္ ၎တို႔သည္ ဥပေဒ၏စည္းေႏွာင္အားမရွိေသာေၾကာင့္ စီရင္ထံုးျဖစ္မလာပါ။ အခ်ိဳ႕ dictum မ်ားမွာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအတြက္ တန္ဖိုးရွိလွေသာေၾကာင့္ မွတ္သားေလာက္သည့္ စကားမ်ားအေနျဖင့္ မွတ္တမ္းတင္ပါသည္။

ဖြံ႔ၿဖိဳးေသာႏိုင္ငံမ်ားတြင္ တရားသူႀကီးမ်ား၏စကားသည္ အင္မတန္ခရီးေပါက္ပါသည္။ ၎တို႔ေျပာလုိက္ေသာ တရားခြင္ ထဲမွစကားမ်ားကို ဥပေဒအသိုင္းအဝိုင္းမ်ား၊ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ားက စံအျဖစ္ မွတ္ယူၾကသည္။ သေဘာထားကြဲလြဲ ျငင္းခံုျခင္းမ်ားလည္း ျပဳလုပ္ၾကပါသည္။

ဥပမာ - သိပၸံႏွင့္နည္းပညာ တိုးတက္လြန္းေသာႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ဖန္ႁပြန္သေႏၶသားျဖင့္ ကေလးေမြးဖြားခြင့္ကိုေထာက္ခံသူမ်ားက ‘မိသားစုထူေထာင္ခြင့္’ (the right to family) လူ႔ အခြင့္အေရးစံႏႈန္းမ်ားျဖင့္ တုိင္းတာၾကသည္။ ကေလးမရႏုိင္ေသာ အိမ္ေထာင္စုတြင္ ဖန္ႁပြန္သေႏၶသားသည္ မိသားစုဘဝထူေထာင္ခြင့္ျဖစ္သည္ဟုဆို၏။ ဆန္႔က်င္သူမ်ားကမူ ဖန္ ႁပြန္ထဲတြင္ အသက္ရွိေသာသေႏၶသားေလာင္းကို လအတန္ၾကာထည့္၍ ေမြးဖြားရျခင္းသည္ ႏိုင္ငံတကာလူ႔အခြင့္အေရးစံႏႈန္းတခုျဖစ္ေသာ ‘ႏွိပ္စက္ညွဥ္းပန္းျခင္းမျပဳရ’ (prohibition from torture) ဆိုသည့္တားျမစ္ခ်က္ကို ေဖာက္ဖ်က္သည္ ဟုဆို၏။ ထိုအခါ ECtHR ဟု ကမာၻကသိၾကေသာ ဥေရာပႏုိင္ငံမ်ားဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရးတရားရံုး (European Court of Human Rights) က ‘အသက္ဘယ္ကစသနည္း’ ဆိုသည့္ ဥပေဒျပႆနာ (legal issue) ကိုစဥ္းစားမွသာလွ်င္ မွန္မွန္ကန္ကန္အေျဖထြက္မည္ဟုဆံုးျဖတ္ၿပီး စီရင္ထံုး ျပဳၾကသည္။ ယခုအခါ အေမရိကန္တရားရံုးမ်ားကလည္း ဥပေရာထံုးကို ႏွလံုးမူၾကသည္။

တရားသူႀကီးမ်ား၏ ဒုတိယအလုပ္မွာ ဥပေဒအနက္ဖြင့္ဆိုျခင္း (judicial interpretation) ျဖစ္သည္။ မည္သည့္ဥပေဒကို အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုသနည္းဆိုေသာ္ ဥပေဒျပဳလႊတ္ေတာ္က ျပ႒ာန္းလိုက္သည့္ ျပ႒ာန္းဥပေဒ (legislations or statutes)  မ်ားတြင္ ပါဝင္သည့္ပုဒ္မမ်ားကို အနက္ဖြင့္ဆိုသည္။ မည္သည့္အခါတြင္ ျပဳလုပ္သနည္းဆိုေသာ္ သက္ဆုိင္ရာ ဥပေဒ ပုဒ္မမ်ားကို အသံုးျပဳရန္ လိုအပ္သည့္အမႈမ်ားတြင္အနက္ဖြင့္ဆိုရန္ လိုအပ္ေသာအခါမွ ဖြင့္ဆိုျခင္းျဖစ္သည္။

ထိုသို႔ဖြင့္ဆိုရာတြင္ ကမာၻေပၚတြင္ golden rule, literal rule, mischief rule စသျဖင့္ ေရြးခ်ယ္လိုက္နာရမည့္ ဥပေဒစည္းကမ္းမ်ား တစံုစီရွိပါသည္။ တစံုစီတြင္ အားေကာင္းခ်က္ အားနည္းခ်က္အသီးသီးရွိရာ အမႈအေျခအေနကိုလိုက္၍ ေရြးခ်ယ္ရသည္။ အႏၱိမရည္မွန္းခ်က္မွာ တရားမွ်တမႈရရွိေရးအတြက္ျဖစ္သည္။ ဖြင့္ဆိုနည္းတခုမွာ တရားရံုးက သက္ဆုိင္ ရာဥပေဒကို ျပဳစုရျခင္း၏ မူရင္းရည္ရြယ္ခ်က္ (legislative intention) ကို ျပန္လွန္သံုးသပ္ ေဆြးေႏြးကာ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုျခင္းျဖစ္သည္။ ဥပေဒအဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုျခင္းသည္ အင္မတန္ အေရးႀကီးသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ဥပေဒစကားလံုးမ်ားသည္ လူမႈတန္ဖိုးကိုအေျခခံေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ စကားလံုးတလံုး၏အနက္အဓိပၸာယ္သည္ လူအဖြဲ႔အစည္း တခုလံုး၏ကံၾကမၼာကို ေျပာင္းလဲေစႏုိင္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။

သို႔ေသာ္ ျမန္မာျပည္တြင္ စစ္အာဏာရွင္လက္ထက္ ဥပေဒကဲ့သို႔အာဏာတည္ေသာ အမိန္႔မ်ား၊ မတရားေသာအမိန္႔မ်ား ထုတ္ျပန္ၿပီး၊ ဥပေဒေက်ာင္းမ်ားတြင္ အရည္အခ်င္းကို ႏွိမ့္ခ် လိုက္ေသာေၾကာင့္ ဥပေဒစနစ္တခုလံုး ပ်က္ျပားခဲ့ရသည္။ ဥပေဒအနက္ဖြင့္ဆိုျခင္းအလုပ္ကို ယေန႔ထက္တုိင္ ျမန္မာျပည္တရားရံုးကမ်ားက မလုပ္ၾကပါ။ အမႈတခုကိုစြဲခ်က္တင္လွ်င္ ဆုိင္ရာဆိုင္ရာပုဒ္မမ်ားကို စာအုပ္ထဲတြင္ ေရးထားသည့္အတုိင္းဖတ္ၿပီး ဆံုးျဖတ္ျခင္း၊ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ားကိုလိုက္နာျခင္း (instrumentalist view of law) ျဖင့္သာ တရားစီရင္ျခင္း အေလ့အက်င့္ကို ႏွစ္ေပါင္းအေတာ္ၾကာၾကာ က်င့္သံုး ခဲ့ၾကပါသည္။ ဆံုးျဖတ္ရာတြင္ ဒီမိုကေရစီစံႏႈန္းမ်ားျဖင့္ ကိုက္ညီမညီ၊ လူ႔အခြင့္အေရးကို ကာကြယ္ေပးမေပး၊ တရားဥပေဒ စိုးမိုးမႈ ရွိမရွိ က်ဳိးေၾကာင္းဆီေလွ်ာ္စြာ စဥ္းစားဆံုးျဖတ္သည့္ အေလ့အထ မရွိပါ။

● ဥပေဒႏွင့္ ႏုိင္ငံေရး
ဥပေဒစနစ္သည္ ႏုိင္ငံေရးစနစ္ႏွင့္လည္းဆက္ႏြယ္ေနေသာေၾကာင့္ ဥပေဒသမားတို႔သည္ အေျခခံ ႏုိင္ငံေရးစနစ္ႏွင့္သမုိင္းကိုလည္း မွန္မွန္ကန္ကန္နားလည္ဖို႔လိုအပ္သည္။ ျမန္မာ ျပည္တြင္ ေရွးဘုရင္မ်ားလက္ထက္က သက္ဦးဆံပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကိုက်င့္သံုးသည္။ ထိုအခါ ေခတ္အဆက္ဆက္ ဘုရင္တို႔သည္ ၎တို႔အာဏာတည္ျမဲေရးအတြက္ လူထုကို မင္း က်င့္တရားႏွင့္အညီ အုပ္ခ်ဳပ္ပါသည္ဟု အုပ္ခ်ဳပ္ခံလူတန္းစားမ်ားက ထင္ျမင္လက္ခံေစရန္ ရာဇသတ္၊ ဓမၼသတ္၊ ျဖတ္ထံုး စသည္တို႔ႏွင့္ လူတို႔၏ျပႆနာမ်ားကို ကုစားရသည္။

တဖန္ အဂၤလိပ္ကိုလိုနီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဝင္လာေသာ္ ၎တို႔အင္ပိုင္ယာေအာက္တြင္က်ေရာက္ေသာ တုိင္းျပည္တုိင္း၏ ဥပေဒစနစ္ကို ၎တို႔က်င့္သံုးေသာ Common Law ဥပေဒစနစ္ အျဖစ္ ေျပာင္းလဲပစ္ခဲ့သည္။ ႏႈိင္းယွဥ္မႈအားျဖင့္ ေျပာရလွ်င္ Common Law စနစ္သည္ သက္ဦးဆံပိုင္ဥပေဒစနစ္ထက္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကို အမ်ားႀကီးတိုးတက္ေအာင္ ျပဳလုပ္ေပး ႏိုင္သည္။ မေကာင္းသည့္အခ်က္ကေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္ခံႏုိင္ငံမ်ားတြင္ ကိုလိုနီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးကိုမလွန္နုိင္ေအာင္ ဖိႏွိပ္ေသာဥပေဒ မ်ားလည္း ျပ႒ာန္းခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ယခုအခ်ိန္တြင္ေတာ့ အဂၤလိပ္ Common Law စနစ္သည္ ကမာၻႀကီးတြင္ ဦးေဆာင္ ေနေသာ စနစ္ျဖစ္ပါသည္။

ဥပေဒစနစ္သည္ ႏုိင္ငံေရးစနစ္ႏွင့္ဆက္ႏြယ္လ်က္ရွိေသာေၾကာင့္ ႏုိင္ငံတကာဥပေဒေက်ာင္းမ်ားတြင္ ပထမႏွစ္တြင္ပင္ ကမာၻ႔ႏုိင္ငံေရး၊ ျပည္တြင္းႏုိင္ငံေရးႏွင့္ သမုိင္းအေျခခံကို အနည္းငယ္ထိေတြ႕ရသည္။ ဥပမာ အေမရိကန္ႏုိင္ငံတြင္ ကြၽန္စနစ္ ကိုတိုက္ဖ်က္ရာမွ ျပည္တြင္းစစ္ျဖစ္ျခင္း၊ ကြၽန္မ်ားလြတ္ေျမာက္ေသာအခါ ကၽြန္ျပဳခံရသူတို႔အပါအဝင္ ႏုိင္ငံ သားတုိင္း၏ ႏုိင္ငံသားႏွင့္ ႏုိင္ငံေရးအခြင့္အေရး (civil and political rights) ရရွိေအာင္ လုပ္ျခင္းတို႔ကို ကနဦးေလ့လာရသည္။ မည္ကဲ့သို႔ တိုက္ယူၾကသည္။ မည္သည့္ အေတြး အေခၚျဖင့္ ေလွ်ာက္လွမ္းခဲ့ၾကသည္။ ထိုအေျခခံအေတြးအေခၚကို အဆင့္ျမင့္လာေအာင္ တရားစီရင္ေရးႏွင့္ ဥပေဒျပဳေရးတို႔က မည္ကဲ့သို႔တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကသည္ စသျဖင့္ သမုိင္းကို နားလည္ေအာင္ ေလ့လာရသည္။ ထိုသို႔ေလ့လာမွသာ ႏုိင္ငံသားႏွင့္ ႏုိင္ငံေရးအခြင့္အေရးဆိုသည္မွာ မည္သူတို႔က မည္သည့္အတြက္ေၾကာင့္ ရပိုင္ခြင့္ရွိသနည္း ဆိုသည့္တန္ဖိုးကို က်ဳိးေၾကာင္းဆက္စပ္ နားလည္သေဘာေပါက္သည္။

● ဥပေဒပညာေရး
ျမန္မာျပည္ဥပေဒပညာေရးသည္ အင္မတန္ဝမ္းနည္းဖြယ္ရာ ေကာင္းေလာက္ေအာင္ နိမ့္က်ေနပါသည္။ ကမာၻႀကီးက ေရွ႕သြားသမွ် ျမန္မာျပည္ကေနာက္က်မက်န္ခဲ့လိုလွ်င္ ခြန္အား စိုက္ထုတ္ကာ အင္တိုက္အားတိုက္ ႁမွင့္တင္ရမည့္အခ်ိန္ေရာက္ၿပီ။

ဥပေဒေက်ာင္းသားမ်ားကို ေခတ္သစ္ႏိုင္ငံေရးစနစ္ႏွင့္သမုိင္းကို မွန္မွန္ကန္ကန္ ေလ့လာႏုိင္သည့္အခြင့္အလမ္း ဖန္တီးေပးရမည္။ ႏုိင္ငံတကာ ဥပေဒဖေလာ့ဆဖီကို ေကာင္းေကာင္း သင္ေပးရမည္။ တရားမွ်တမႈအေၾကာင္းကို ေၾကာင္းက်ိဳးဆီေလ်ာ္စြာ ေဆြးေႏြးႏုိင္သည့္ ေဆြးေႏြးပြဲမ်ားက်င္းပေပးရမည္။ လစ္ဘရယ္ဒီမိုကေရစီ၊ နီတိက်င့္ဝတ္၊ ေလာကပါလတရား၊ လူ႔အခြင့္အေရး၊ လြတ္လပ္မႈ (freedom)၊ တရားဥပေဒ စိုးမိုးေရး (rule of law) စသည္တို႔ကို ေလ့လာေစရမည္။ အဓိကအားျဖင့္ အေတြးအေခၚကို အားေပးသည့္ ပညာေရးစနစ္ကို ဥပေဒေက်ာင္းတြင္ ႏွစ္ဆတိုး၍ လုပ္သင့္ပါသည္။ ေလာေလာဆယ္ေတာ့ စနစ္က အေတြးအေခၚကိုအားမေပးသည့္အျပင္ ဝင္ခြင့္အမွတ္ကို မတရားႏွိမ့္ပစ္သည္။ အမွတ္စနစ္သည္ ပင္လွ်င္ မွားယြင္းေနပါသည္။

ႏုိင္ငံတကာတကၠသိုလ္မ်ားတြင္ အဂၤလန္အေခၚ LLB (Legum Baccalaureus) အေမရိကန္ အေခၚ JD (Juris Doctor) ဘြဲ႕ႀကိဳတန္း ဥပေဒဘြဲ႔သည္ ပေရာ္ဖက္ရွင္နယ္ဘြဲ႔ျဖစ္သည္။ ပေရာ္ဖက္ရွင္နယ္ဘြဲ႕ဆိုသည္မွာ ေက်ာင္းၿပီးလွ်င္ လက္ေတြ႔ကြင္းဆင္းလိုင္စင္ယူၿပီး အလုပ္လုပ္ႏုိင္သည့္ဘြဲ႔ကို ဆိုလိုသည္။ ဆရာဝန္မ်ားကဲ့သုိ႔ျဖစ္သည္။ LLB သို႔မဟုတ္ JD မရ လွ်င္ ေရွ႕ေနမျဖစ္ႏုိင္ပါ။ ထိုဘြဲ႔အတြက္ ေနာင္မွ ျပန္တက္၍လည္းမရပါ။ လက္ေတြ႔အလုပ္လုပ္ရာတြင္ သိသင့္သိထိုက္သည့္ စာခ်ဳပ္စာတမ္းဥပေဒ (contract law)၊ ရာဇဝတ္ဥပေဒ (criminal law)၊ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးဥပေဒမ်ား (constitutional and administrative law)၊ ႏုိင္ငံတကာ လူ႔အခြင့္အေရးဥပေဒ (international human rights law)၊ တရားမႏွင့္ရာဇဝတ္က်င့္ထံုးမ်ား (civil and criminal procedure) ႏွင့္ ဥပေဒအေတြးအေခၚ (jurisprudence) အစရွိသည္တို႔ကို တကမာၻလံုးရွိ ဘြဲ႔ႀကိဳဥပေဒတန္းတုိင္းတြင္ သင္ပါသည္။

ထိုဘာသာရပ္တုိင္းတြင္ အဓိကအားျဖင့္ ဥပေဒအေတြးအေခၚႏွင့္ ယုတၱိေဗဒကို ဦးစားေပးသင္ပါသည္။ တန္ဖိုးမ်ားကိုအေျခခံ၍ တည္ေဆာက္ထားေသာ ဥပေဒမ်ားအေၾကာင္းကို ေလ့လာရပါသည္။ ဥပမာ - ေဟာင္ေကာင္တြင္ SDO ဟုလူသိမ်ားသည့္ Sex Discrimination Ordinance တြင္ လိင္ကြဲျပားမႈေပၚအေျခခံၿပီး မခြဲျခားေစရန္ မည္သို႔ေသာ တန္ဖိုး မ်ားကိုအေျခခံကာ ေရးသားထားေၾကာင္း ေလ့လာရသည္။ ထိုဥပေဒမ်ားကိုအသံုးျပဳၿပီး တရားသူႀကီးမ်ားက ဆင္ျခင္တံုတရားျဖင့္ မည္ကဲ့သို႔ဆံုးျဖတ္သည္ကို နားလည္ေအာင္ စီရင္ ထံုးမ်ား၏ reasoning အပိုင္းကို ေလ့လာရသည္မွာ အခက္ခဲဆံုး ျဖစ္ပါသည္။

Constitutional Law ကဲ့သို႔ေသာ ဘာသာရပ္မ်ားတြင္ သမုိင္းသိေအာင္ ကိုယ့္ဘာသာ ထပ္ေဆာင္းေလ့လာရပါေသးသည္။ သမိုင္းမသိလွ်င္ သေဘာတရားေရးရာမ်ားကို ေရွ႕ဆက္ နားလည္ဖို႔ခက္ပါသည္။ ေရွ႕ေနပညာျဖစ္ေသာ ခ်က္က်လက္က်ႏွင့္ သိကၡာရွိစြာျငင္းခ်က္ထုတ္တတ္ေအာင္ ေလ့က်င့္ရပါသည္။ ႏုိင္ငံတကာ တရားသူႀကီးမ်ားက ေလာေက်ာင္းတြင္ မၾကာခဏလာေရာက္ အေတြးအျမင္ဖလွယ္ၾကပါသည္။ ေက်ာင္းသားမ်ားက တရားရံုးမ်ားကိုမၾကာခဏသြားရသည့္အျပင္ mooting ဟုေခၚေသာ တရားခြင္သရုပ္ျပၿပိဳင္ပြဲမ်ားလည္း ႏုိင္ငံတကာအဆင့္ ဝင္ၿပိဳင္ရပါသည္။ ေက်ာင္းသားမ်ား မိမိတက္ေရာက္သည့္တကၠသိုလ္ပရ၀ုဏ္တြင္သာက်င္လည္ၿပီး ဝါးလံုးေခါင္းထဲ လမသာေစရန္ ေႏြရာသီတြင္ ဖလွယ္ေရးအစီ အစဥ္ျဖင့္ ႏိုင္ငံျခားေလာေက်ာင္းမ်ားကိုလည္း သြားရပါသည္။ Philosophical level တရားမွ်တမႈကိုရွာေဖြလိုသူမ်ားအဖို႔လည္း ရွာေဖြဖို႔အခြင့္အလမ္းမ်ားေပးပါသည္။ ဥပေဒ မဟာတန္း LLM ေရာက္လွ်င္ေတာ့ ကိုယ္ဝါသနာပါရာကို အထူးျပဳယူရေသာေၾကာင့္ ပညာရွင္ဘြဲ႔ျဖစ္သြားသည္။

ႏုိင္ငံတကာတြင္ ဥပေဒေက်ာင္းဝင္ခြင့္ရရန္ အရမ္းခက္ခဲပါသည္။ အေၾကာင္းမွာ ဥပေဒပညာသည္ က်ဳိးေၾကာင္းဆက္စပ္ေတြးေခၚျခင္းကို အလြန္အားထားသည့္အတြက္ အေတြး အေခၚေကာင္းသည့္ အထက္ျမက္အသြက္လက္ဆံုး ဦးေႏွာက္မ်ားကိုသာ လက္ခံေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ တႏွစ္တႏွစ္ ဥပေဒေက်ာင္းဝင္ခြင့္ ေလွ်ာက္ထားသူမ်ားထဲမွ ၁၀% သာ ဝင္ခြင့္ရေသာ ေက်ာင္းမ်ားရွိသလို ၃% ေလာက္ထိသာ ဝင္ခြင့္ရေသာေက်ာင္းမ်ားလည္းရွိပါသည္။ လူဦးေရလည္း အျခားဌာနမ်ားႏွင့္မတူ ကန္႔သတ္ထားပါသည္။

ျမန္မာျပည္တြင္ေတာ့ ၁၀ တန္းစာေမးပြဲတြင္ အမွတ္နည္းသည့္ ေက်ာင္းသူေက်ာင္းသား ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမ်ားသည္ ဥပေဒေက်ာင္း ေလွ်ာက္ၾကသည္ဟု သိရပါသည္။ လူအမ်ား၏ အျမင္တြင္ ဥပေဒပညာသည္ ပုဒ္ထီးပုဒ္မမ်ားကို အလြတ္ က်က္ကာ ငါ့စကားႏြားရေျပာၿပီး လူအမ်ားထံမွ လွည့္ဖ်ား ေငြယူသည့္ ပညာလိုျဖစ္ေနသည္ဟု သိရသည္။ တရားရံုးမ်ားသည္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္း သဟဇာတျဖစ္ေရးကို ေရွး႐ႈျခင္းမျပဳေသာေၾကာင့္ လူထုကယံုၾကည္မႈ နည္းနည္းမွမရွိသည္ကို ေတြ႔ရ၏။ ဥပေဒျပဳရာတြင္ တန္ဖိုးမ်ားကိုအေျခခံထားျခင္း မျပဳေသာေၾကာင့္ ဥပေဒမ်ားသည္ လူထု၏ဘဝႏွင့္လည္း ကင္းကြာလ်က္ရွိ ေပသည္။ ထိုအခင္းအက်င္းကို ေျပာင္းလဲပစ္ရန္ လိုအပ္ပါသည္။ ဥပေဒပညာကို လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအတြက္ တရားမွ် တျခင္းကို ရွာေဖြေပးႏုိင္သည့္ပညာအျဖစ္ ဥပေဒေက်ာင္းမ်ားမွစ၍ လံုးဝေျပာင္းလဲပစ္ရန္ လိုအပ္သည္။ တရားရံုးမ်ားသည္ ျပည္သူ တို႔၏ အေထြေထြျပႆနာကို ဝိုင္းဝန္းေျဖရွင္းၿပီး တိုးတက္သည့္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခုကိုတည္ေဆာက္ရာတြင္ က႑တရပ္အေနႏွင့္ ပါဝင္ရန္ အခ်ိန္ေရာက္ၿပီျဖစ္ပါသည္။

(မႏြယ္ႏြယ္လြင္သည္ ထိုင္း-ျမန္မာနယ္စပ္ ဒီမိုကေရစီအေရးလႈပ္ရွားမႈတြင္ အထက္တန္းေက်ာင္းသူဘဝအထိျဖတ္သန္းခဲ့ သည္။ ေဟာင္ေကာင္အစိုးရ၏ ပညာေတာ္သင္ဆုျဖင့္ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္တြင္ City University of Hong Kong မွ LLB ဥပေဒ ဘြဲ႔ကိုရရွိခဲ့ၿပီး အေမရိကန္အစိုးရ၏ ဖူးလ္ဘရိုက္ပညာေတာ္သင္ဆုျဖင့္ ၂၀၁၆ ခုႏွစ္တြင္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု University of Notre Dame မွ LLM ဘြဲ႔ကိုရရွိခဲ့သည္။ ၾသစေတးလ်ႏုိင္ငံ Monash University တြင္ Intellectual Property Law ႏွင့္ အျပည္ျပည္ဆုိင္ရာ လူ႔အခြင့္အေရး ေၾကညာစာတမ္းေရးဆြဲသူ ႏိုဘဲလ္ဆုရ Rene Cassin ၏ Fondation René Cassin တြင္ International Human Rights Law တို႔ကိုလည္း အထူးျပဳေလ့လာခဲ့ပါသည္။ လက္ရွိ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ျပည့္သူ႔အက်ဳိးျပဳဥပေဒ (public interest law) နယ္ပယ္တြင္ ဥပေဒအၾကံေပးႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာသုေတသီအျဖစ္ လုပ္ကိုင္ လ်က္ရွိသည္။)