ေအာင္သူၿငိမ္း - ေဒတာေတြရွိတဲ့အခါ ‘ဒီမိုကေရစီ’ လိုပါ့ဦးမလား

ေအာင္သူၿငိမ္း - ေဒတာေတြရွိတဲ့အခါ ‘ဒီမိုကေရစီ’ လိုပါ့ဦးမလား
(မိုးမခ) ႏို၀င္ဘာ ၂၈၊ ၂၀၁၈
(စာေရးသူ ေဖ့စ္ဘြတ္ကေန ကူးယူေဖာ္ျပပါတယ္)
 
က်ေနာ္က ေကာင္းမြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္မႈစနစ္ (Good governance) ျဖစ္ေစေရးကို တိုက္တြန္းေဟာေျပာေနတာ။ အုပ္ခ်ဳပ္မႈ စနစ္ (Governance) နဲ႔ ပတ္သက္လာရင္ စိတ္ဝင္တစား စူးစမ္းမိတယ္။ Governance (အုပ္ခ်ဳပ္မႈစနစ္) ဆိုတာ အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ခ်က္အရ အစိုးရ (Government) ထက္ကို ပိုက်ယ္ျပန္႔ပါတယ္။ အစိုးရဆိုတာကေတာ့ အစိုးရတခုရဲ႔ ဌာန၊ အဖြဲ႔အစည္း၊ ယူနစ္၊ ရံုးေတြကို ေခၚဆိုတာပါ။ အုပ္ခ်ဳပ္မႈစနစ္ (Governance) ဆိုတာကေတာ့ အျပန္အလွန္ဆက္ဆံမႈ ေတြ ပါဝင္တယ္။ အစိုးရက သူလုပ္ကိုင္ေနတာေတြကို ျပည္သူသိေအာင္ ဘယ္လိုခ်ျပမွာလဲ။ သတင္းမီဒီယာ၊ အစိုးရ သတင္းစာ၊ ရုပ္ျမင္သံၾကား၊ ဝက္ဘ္ဆိုဒ္၊ ႏိုင္ငံတလႊား ျပန္ၾကားေရးဝန္ႀကီးဌာနေအာက္က ျပည္သူ႔ဆက္ဆံေရးရံုးေတြက တဆင့္ သိရွိေအာင္လုပ္တာမ်ဳိးေပါ့။ တဖက္မွာလည္း ျပည္သူဖက္က အၾကံေပးခ်င္တာ၊ ေျပာခ်င္တာ၊ ေစာဒကတက္ တိုင္ၾကားခ်င္တာေတြ၊ နစ္နာမႈေတြရွိလာရင္ ဘယ္လိုလုပ္မွာလဲ။ ဒါလည္း လိုအပ္ပါတယ္။ အဲဒါအျပင္ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရးစီမံခ်က္ ေတြ ခ်မွတ္တဲ့အခါ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈ (collective actions) ရေအာင္ ဘယ္လိုလုပ္ေဆာင္မွာလဲ။ အစီအစဥ္ေရးဆြဲမႈ ကေန၊ အေကာင္အထည္ေဖာ္မႈ၊ ျပန္လည္သံုးသပ္မႈ အားလံုးမွာ ျပည္သူပါဝင္မႈလိုအပ္ပါတယ္။ ေနာက္တခုက သမားရိုးက် ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ သာေရး၊ နာေရး၊ ရပ္ရြာအဖြဲ႔အစည္းမ်ား၊ တန္ဖိုးထားမႈမ်ား ကိစၥအားလံုးက အုပ္ခ်ဳပ္မႈစနစ္ (governance) ဆိုတဲ့ အဓိပၸါယ္ဖြင့္မႈေအာက္ ပါဝင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အခုတပတ္ထုတ္ MIT Technology Review (MIT နည္းပညာရီဗ်ဴး) စာေစာင္ပါ ခရစၥတီးနားလာဆင္ (Christina Larson) ရဲ႔ ေဆာင္းပါး Who needs democracy when you have data? ကို ဖတ္ရတဲ့အခါ စဥ္းစားစရာေတြ တိုးလာတယ္။ (August 20, 2018).

ခရစၥတီးနား လာဆင္က သူ႔ေဆာင္းပါးကို ခုလို စထားတယ္။ ၁၉၅၅ ခုႏွစ္တုန္းက သိပၸံစာေရးဆရာ အိုင္းဇက္ အာဆီေမာ့ (Issac Asimov) က ‘အီလက္ထရြန္နစ္ ဒီမိုကေရစီ စမ္းသပ္မႈ’ နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဝတၳဳတိုကေလး တပုဒ္ေရးဖူးတယ္။ မာလ္တီဗက္ (multi-vac) လို႔ ေခၚတဲ့ ကြန္ျပဴတာတလံုးကေနၿပီး၊ လူထုထဲကေန သိပၸံနည္းအားျဖင့္ လူတဦးကို ေရြးခ်ယ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းပါ။ အခုေတာ့ ဒီလိုတီထြင္မႈကိုလုပ္ေနတာက အေမရိကန္တကၠသိုလ္ဝင္းထဲမွာ မဟုတ္ဘူး။ တရုတ္ႏိုင္ငံမွာ တကယ္တည္ေဆာက္ အသံုးျပဳေနၿပီလို႔ ဆိုပါတယ္။ စာေရးသူ လာဆင္ေျပာခ်င္တာကေတာ့ အခုအခါ တရုတ္ႏိုင္ငံ အစိုးရအေနနဲ႔ အသိဉာဏ္တုနည္းပညာ (AI)၊ ေဒတာေတြသံုးလို႔ လူေတြကို ေထာက္လွမ္း၊ ထိန္းခ်ဳပ္မႈေတြ လုပ္ေနၿပီလို႔ ဆိုခ်င္တာပါ။

အာဏာရွင္စနစ္တိုင္းအတြက္ “အာဏာဗဟိုခ်က္မရဲ႔ ျပႆနာက ေအာက္ေျခမွာ၊ လူမႈအဖြဲ႔အစည္းထဲမွာ ဘာေတြျဖစ္ ပ်က္ေနသလဲဆိုတာ သိခ်င္တာပါ” အေမရိကန္၊ ဖီလာဒဲလ္ဖီးယားမွာရွိတဲ့ ဗီလာႏိုဗာတကၠသိုလ္က ႏိုင္ငံေရးသိပၸံနဲ႔ တရုတ္ ေရးရာ ကၽြမ္းက်င္သူ ဒဲဘရာ ဆယ္လီဆြန္ဂ္ က ဆိုပါတယ္။ တျဖည္းျဖည္း အဆင့္ျမင့္ရႈ႔ပ္ေထြးလာတဲ့ စီးပြားေရးစနစ္၊ လူမႈ အသိုက္အဝန္းမွာ ႏိုင္ငံတခုကို ဘယ္လိုစီမံအုပ္ခ်ဳပ္မယ္ဆိုတာက ျပႆနာ ျဖစ္လာပါတယ္။ ျပည္သူလူထုနဲ႔ ေဆြးေႏြး ျငင္းခုန္မႈ (Public debate) ေတြ၊ ႏိုင္ငံသား တက္ႂကြလႈပ္ရွားသူေတြ (citizen activism)၊ အြန္လ္ိုင္းေပၚက ေဝဖန္ တုံ႔ျပန္မႈေတြကို ဘယ္လိုထိန္းခ်ဳပ္မွာပါလဲ။ ေခတ္က ရႈပ္ေထြးလာပါတယ္။ ဆံုးျဖတ္ခ်က္တခုျပဳဖို႔ လံုေလာက္ တဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို ဘယ္ေလာက္အတိုင္းအတာအထိ စုေဆာင္းမွာပါလဲ။ အစိုးရတခုအေနနဲ႔ ျပည္သူေတြ ယံုၾကည္မႈ (Trust) ရဖို႔ ဘယ္ေလာက္အတိုင္းအတာအထိ လူထုပါဝင္မႈကို ဖိတ္ေခၚမွာလဲ၊ လူတိုင္းအိမ္ေရွ႔ကို ရဲေတြ မေစလႊတ္ရဘဲ သူတို႔အမူအက်င့္ေတြကို ဘယ္လို ထိန္းသိမ္းမွာလဲ။ ဒါေတြက ျပႆနာ ျဖစ္လာပါတယ္။

ဒီမိုကေရစီ ခြင့္ျပဳတဲ့အခါ မထင္မွတ္ထားတာေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ မဲဆႏၵရွင္ ျပည္သူေတြက ထြက္လာၿပီး ေဒၚနယ္ ထရမ့္ကို မဲေပးေရြးခ်ယ္တာမ်ဳိးလည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ ဥေရာပသမဂၢ (EU) ကထြက္ဖို႔ Brexit မဲေပးလိုက္တာမ်ဳိးလည္း ဆံုးျဖတ္လိုက္ႏိုင္ပါတယ္။ ဖိလစ္ပိုင္မွာ ဒူတာေတးလိုလူေတြ၊ က်န္ကမၻာအႏွံ႔အျပားမွာ လက္်ာစြန္းပါတီ ေခါင္းေဆာင္ ေတြကို မဲေပးလိုက္တာမ်ဳိးလည္း က်ေနာ္တို႔ မ်က္ေစ့ေရွ႔မွာ ျဖစ္ပ်က္ခဲ့ပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီေၾကာင့္ လူၿပိန္းႀကိဳက္ ေခါင္းေဆာင္ေတြ၊ မတည္ၿငိမ္မႈေတြ၊ ပုဂၢဳိလ္ေရးဆန္တဲ့ ေခါင္းေဆာင္မႈမ်ဳိးကို ေမြးဖြားတတ္တာလည္း ေတြ႔ခဲ့ရပါတယ္။

တရုတ္ႏိုင္ငံမွာ အရင္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီေခါင္းေဆာင္ ဟူဂ်င္ေတာင္က တနည္းတဖံု ႀကိဳးပမ္းခဲ့ဖူးပါတယ္။ သူဦးေဆာင္ရတဲ့ ကာလ ၂၀၀၂ ခုကေန ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ၾကားမွာ အတန္အသင့္ ဒီမိုကေရစီအခြင့္အေရးေတြ ဖြင့္ေပးခဲ့ဖူးပါတယ္။ ကာလတို ႏွင္းခဲေပ်ာ္ခ်ိန္လို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။ ျပည္သူေတြက နစ္နာမႈေတြကို အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြနားထဲေပါက္ေအာင္ တင္ျပဖို႔ ခြင့္ျပဳခဲ့ဖူး ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တရုတ္ႏိုင္ငံ လူ၁.၄ ဘီလီယံကို ထိန္းခ်ဳပ္ရပါတာ ခက္ပါတယ္။ ပါတီေခါင္းေဆာင္ ရွီက်င့္ဖ်င္ လက္ထက္မွာေတာ့ တနည္းတဖံု ေခတ္သစ္နည္းပညာ၊ AI, big data တို႔နဲ႔ ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ နည္းလမ္းကို ရွာေဖြေတြ႔ရွိခဲ့ၿပီ ဆိုပါတယ္။

ရွီက်င့္ဖ်င္ ေခါင္းေဆာင္မႈရလာကတည္းက နည္းပညာ အသံုးခ်မႈကို ရည္ရြယ္ခ်က္ႀကီးႀကီးနဲ႔ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ပါတယ္။ သကၠရာဇ္ ၂၀၃၀ မွာ ကမၻာေပၚမွာ အသိဉာဏ္တုနည္းပညာ (Artificial intelligence) မွာ ဦးေဆာင္ျဖစ္ရမယ္လို႔ ရည္ရြယ္ခဲ့ပါတယ္။ သူက ဆိုင္ဘာ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ (Cyber soverignity) ေခၚတဲ့ အြန္လိုင္းထိန္းခ်ဳပ္မႈ၊ ျပည္တြင္း အင္တာနက္ထိန္းခ်ဳပ္ မႈေတြကို တင္းတင္းက်ပ္က်ပ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။ တရုတ္ႏိုင္ငံ သိပၸံအကယ္ဒမီမွာ မိန္႔ခြန္းေျပာခဲ့ရာမွာ ေခတ္မီတဲ့ ဆိုရွယ္လစ္ႏိုင္ငံတခု တည္ေဆာက္ဖို႔ေနရာမွာ သိပၸံနည္းပညာက႑က အေရးႀကီးတယ္လို႔ ဆိုခဲ့ပါတယ္။ ဇန္နဝါရီလတုန္း က တိုင္းျပည္ကို ရုပ္ျမင္သံၾကားကတဆင့္ မိန္႔ခြန္းေျပာရာမွာေတာ့ သူ႔ေနာက္က စာအုပ္စင္တဖက္မွာ ကားလ္မာ့ခ္စ္ရဲ႔ Das capital (အရင္းက်မ္း) လိုစာအုပ္မ်ဳိး ေတြ႔ရသလို၊ တဖက္မွာေတာ့ Pedro Domingos’s The Master Algorithm
နဲ႔ Brett King’s Augmented: Life in the Smart Lane တို႔လို အသိဉာဏ္တု နည္းပညာနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ စာအုပ္ေတြ တင္ထားတာလည္း ေတြ႔ခဲ့ရတယ္လို႔ စာေရးသူက ဆိုပါတယ္။

“တရုတ္ႏိုင္ငံ အစိုးရေလာက္ ဘယ္အစိုးရကမွ နည္းပညာနဲ႔ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္ေအာင္ ႀကိဳးပမ္းတာမ်ဳိး မရွိဘူး” လို႔ ဝါရွင္တန္ဒီစီက ႏိုင္ငံတကာစီးပြားေရးဆိုင္ရာ ပီတာဆင္ အင္စတိက်ဳက ပညာရွင္ မာတင္ ေခၚဇင္ပါ (Martin Chorzempa) က ေျပာပါတယ္။ နည္းပညာကို သိပ္အားကိုးလာတာကို ေတြ႔ေနရတယ္ ဆိုပါတယ္။

ေတြ႔ဆံုညိႇႏိႈင္းမႈအစား သံုးမယ့္ ေဒတာ
----------------
တရုတ္ေခါင္းေဆာင္ေတြက ဆူညံပြင့္လင္းတဲ့ ျငင္းခုန္မႈေတြကို တံခါးဖြင့္ေပးမယ့္အစား၊ ျပည္သူလူထု ခံစားခ်က္ေတြကို ဘယ္လိုသိေအာင္ လုပ္မလဲလို႔ စဥ္းစားခဲ့ပံုရပါတယ္။ မၾကာေသးမီက သမိုင္းမွာ ၿမိဳ႔ေတာ္ကိုသြားၿပီး ေဒသခံအရာရွိေတြက မၾကားတဲ့ ကိုယ့္ခံစားနစ္နာခ်က္ေတြကို အင္ပိုင္ယာျပည့္ရွင္ေတြသိေအာင္ တင္ျပတဲ့သူ (petitioners) ေတြ အေၾကာင္း အေတာ္ လူသိမ်ားခဲ့ပါတယ္။ ေျမသိမ္း၊ ယာသိမ္း နစ္နာမႈကိစၥေတြအတြက္၊ ႏို႔မႈန္႔ေတြထဲ မဟုတ္တဲ့ဓာတုပစၥည္းေတြ ပါဝင္တဲ့အတြက္ ဆႏၵျပပြဲငယ္ေတြ ဆင္ႏႊဲခဲ့တာလည္း အမ်ား အျပားပါ။ အဲဒါအျပင္ အြန္လိုင္းမွာ လာဘ္စားမႈအေၾကာင္း ေရးသားသူ ေတြရွိခဲ့ၾကပါတယ္။ လူ႔အခြင့္အေရး ေရွ႔ေနေတြက လည္း ဘေလာ့ေရးသားလို႔ အြန္လိုင္းမွာ ေဝဖန္မႈ ျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။ ရွီက်င့္ဖ်င္ကေတာ့ ဒီလိုရုန္းရင္းဆန္ခတ္ ျဖစ္ရမႈမ်ဳိးေတြ သိပ္လိုခ်င္ပံု မရပါဘူး။ အခုေတာ့ နည္းပညာ ထိန္းခ်ဳပ္မႈ၊ ေဒတာေတြကို ပိုသံုးလာပါတယ္။

ၿမိဳ႔ေတာ္ကို သြားဖို႔ ရထားလက္မွတ္ဝယ္တဲ့အခါ မွတ္ပံုတင္ (ID) လိုပါတယ္။ အဲသည္ေတာ့ “ျပႆနာရွာမယ့္သူ”လို႔ ထင္ရင္ ေစာေစာကတည္းက ရထားေပၚက ဆြဲခ်ထားရံုပါပဲ။ လူ႔အခြင့္အေရး ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္ေရးအဖြဲ႔ (Human Rights Watch) က တရုတ္ႏိုင္ငံအေရး ေလ့လာသူ မာယာဝန္က ေျပာပါတယ္။ ဘေလာ့ေရးသူေတြ၊ ေရွ႔ေနေတြ၊ အြန္လိုင္း အသံထြက္သူေတြကိုလည္း စနစ္တက် အသံတိတ္ေစပါတယ္။ နည္းပညာေၾကာင့္ သတင္းအခ်က္အလက္၊ လြတ္လပ္ခြင့္ ပိုတိုးလာေစသလို၊ အစိုးရေတြဖက္ကလည္း အျခားတနည္းနဲ႔ ျပန္အသံုးခ်ၾကပါတယ္။ ဒီလိုနည္းပညာ သံုးၿပီး စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈေတြကို တရုတ္ႏိုင္ငံက ၁၉၈၀ ခုႏွစ္မ်ား ႏွစ္လယ္ပိုင္းကစလို႔ သံုးေနတာလို႔ ဆိုပါတယ္။ ဟားဗတ္ တကၠသိုလ္က သမိုင္းပညာရွင္ ဂ်ဴလီယန္ ဂီဝစ္ဇ္ (Julian Gewirtz) က ေျပာတာက “တရုတ္ႏိုင္ငံအစိုးရက နည္းပညာ ဟာ လူေတြရဲ႔ ေန႔စဥ္လူမႈဘဝေတြထဲကို တစိတ္တပိုင္း ေရာက္ရွိလာကတည္းက သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ စုေဆာင္း ဖို႔နဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈကို ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ အသံုးဝင္ပံုကို သေဘာေပါက္လာတယ္။ တရုတ္ျပည္သူေတြကို ‘ပိုေခတ္မီ’ လာေစဖို႔၊ ‘ပိုၿပီး အုပ္ခ်ဳပ္ထိန္းသိမ္းရ လြယ္လာေစဖို႔’ စဥ္းစားခဲ့တယ္။ ဒါဟာ တရုတ္ေခါင္းေဆာင္မႈရဲ႔ အျမဲရွိေနတဲ့ စိတ္စြဲလန္းမႈပဲ” လို႔ ေျပာပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ AI တို႔၊ ပိုျမန္ဆန္တဲ့ ပရိုဆက္ဆာေတြ ေပၚလာတဲ့အခါ ပိုလို႔ အသံုးက်လာပါတယ္။ ဒီလိုနဲ႔ ၂၀၁၆ ခုႏွစ္မွာ ဆိုင္ဘာလံုျခံဳေရး ဥပေဒကို ျပဌာန္းပါတယ္။ ၂၀၁၄ ခုႏွစ္မွာ ႏိုင္ငံေတာ္ေကာင္စီကေနၿပီး လူမႈ အမွတ္ေပး စနစ္ (Social credit system) ကို စတင္အသံုးျပဳခဲ့ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းေတာ့ ‘စမတ္ၿမိဳ႔ေတာ္’ စီမံကိန္းတို႔၊ နည္းပညာ အကူေပး ရဲလုပ္ငန္းေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။

လူမႈ အမွတ္ေပး စနစ္ (Social credit system)
------------------
လူမႈ အမွတ္ေပး စနစ္ (Social credit system) ဆိုတာကေတာ့ ျပည္သူေတြကို အစိုးရက အမွတ္ေပးစနစ္နဲ႔ ထိန္းခ်ဳပ္တာ ပါ။ လူတဦးဟာ ကနဦးမွာ အမွတ္ ၁၀၀၀ ရေနပါတယ္။ သူအမွားက်ဴးလြန္ရင္ က်ဴးလြန္သလို၊ အမူအက်င့္ မေကာင္းရင္ မေကာင္းသလို ျပန္ႏႈတ္သြားမွာပါ။ အဂၤလိပ္လို တိုက္ရိုက္ ဘာသာျပန္မယ္ဆိုရင္ ယံုၾကည္မႈ (Trust) သို႔မဟုတ္ ဂုဏ္ သိကၡာ (Reputation) လို႔ ဘာသာျပန္လို႔ ရေကာင္း ရမွာပါ။ ဒီလို ေစာင့္ၾကည့္ အမွတ္ေပးမႈလုပ္ငန္းေတြကို စမ္းသပ္ စီမံခ်က္ အမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ ေဆာင္ရြက္ေနၿပီး၊ ၂၀၂၀ က်ရင္ အျပည့္အဝ လုပ္ငန္းလည္ပတ္မယ္ ဆိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အခု ကတည္းက တကယ္လုပ္ေဆာင္ေနၾကပါၿပီ။

လြန္ခဲ့တဲ့ ၅-ႏွစ္ကစလို႔ တရုတ္ႏိုင္ငံ တရားရံုးေတြမွာ ‘အမည္မဲစာရင္း’ (Blacklists) ကို ထားရွိခဲ့ပါတယ္။ ဒဏ္ေၾကး မေပး ေဆာင္သူေတြ၊ တရားရံုး ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မလိုက္နာသူေတြကို အမည္ဆိုးစာရင္း သြင္းတာပါ။ ဒီအခါ လုပ္ငန္းရွင္ေတြ၊ လူ အေတာ္မ်ားမ်ားက ေငြေခ်းလို႔ မရတာေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ ေလယာဥ္လက္မွတ္ဝယ္လို႔ မရတာ၊ ဇိမ္ခံဟိုတယ္ႀကီးေတြ မွာ တည္းခိုလို႔ မရတာေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ တရုတ္ အမ်ဳိးသား သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရးဌာနကလည္း အလားတူ အမည္ဆိုး စာရင္း ျပဳစုထားပါတယ္။ အမူအက်င့္ ဆိုးရြားသူေတြကို ေနာက္ေနာင္မွာ ယာဥ္စီးနင္းခြင့္ မေပးဘဲ ပိတ္ပင္ထားတာပါ။ ပိတ္ဆို႔တားျမစ္မႈက ၆-လ၊ တႏွစ္အထိ ၾကာျမင့္တတ္ပါတယ္။ “မရိုးမေျဖာင့္လုပ္တဲ့ ကုမၸဏီ” ေတြကိုလည္း ေနာက္တခါ တင္ဒါဆြဲဖို႔ တားျမစ္ထားတာမ်ဳိးလည္း ရွိပါတယ္။

Foreign Policy မဂၢဇင္းက တရုတ္ႏိုင္ငံ ေျမာက္ပိုင္းကၿမိဳ႔ေတာ္ ရုန္ခ်န္း (Rongcheng) မွာ လူ ၇၄၀ ကို အဲသလို လူမႈ အမွတ္ေပးစနစ္အေၾကာင္း ေတြ႔ဆံုေမးျမန္းခဲ့ပါတယ္။ အကယ္၍ အမူအက်င့္ ေကာင္းတယ္ဆိုရင္ သူတို႔ေတြက ေဆာင္း တြင္း အပူေငြ႔ေပး ဓာတ္ေငြ႔ေရာင္းခ်တာ ေလွ်ာ့ေစ်းရမယ္။ အိမ္ဝယ္တဲ့အခါ ေစ်းႏႈန္းခ်ဳိသာမႈေတြ ရွိမယ္ဆိုပါတယ္။ အမူ အက်င့္ မေကာင္းသူေတြကေတာ့ မူၿပီးကားေမာင္းတာ၊ လမ္းကို စည္းကမ္းမဲ့ ျဖတ္ကူးတာ၊ အရွိန္ႏႈန္းျမင့္ ယာဥ္ေမာင္း တာေတြလည္း ပါဝင္ပါတယ္။ စည္းကမ္းမဲ့ လမ္းျဖတ္ကူးသူေတြကို ေၾကာ္ညာဆိုင္းဘုတ္ႀကီးေတြမွာ ဓာတ္ပံုတင္ၿပီး အရွက္ခြဲတာမ်ဳိးလည္း ဒဏ္ေပးတတ္ပါတယ္။ အမွတ္မေကာင္းရင္ေတာ့ အစိုးရအလုပ္ေတြ ရဖို႔၊ ေခ်းေငြရဖို႔ မလြယ္လွ ပါဘူး။

ဒါေပမယ့္ ျပႆနာကေတာ့ အကယ္၍ ကိုယ့္ကို အမည္မဲစာရင္း စြပ္စြဲခံရရင္ ဘယ္လိုေျဖရွင္းရမယ္ဆိုတဲ့ သီးျခားလြတ္ လပ္တဲ့ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာမႈေတြ၊ လႊမ္းျခံဳတဲ့ တရားစီရင္ေရးစနစ္ေတြ မရွိေသးပါဘူး။ ကိုယ္မသိဘဲလည္း အမည္မဲ စာရင္း သြင္းခံထားရတာမ်ဳိး ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ အမည္မဲစာရင္းဝင္ခဲ့ရင္ ျပန္ဖ်က္သိမ္းဖို႔ သိပ္ခက္တယ္လို႔လည္း ဆိုၾကပါ တယ္။ လူ႔အခြင့္အေရးေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာေရးအဖြဲ႔ (HRW) က မာယာဝန္ကေတာ့ “စံုစမ္းေဖာ္ထုတ္ေရးသားၾကတဲ့ သတင္းေထာက္ေတြ (investigative journalists) ေတြ အတြက္ေတာင္ ဒီလို အမည္မဲစာရင္း ရွိေနႏိုင္တယ္” လို႔ ေျပာပါတယ္။ မူးယစ္ေဆးဝါး စြဲေနသူေတြလည္း အမည္မဲစာရင္းထဲ အလိုအေလ်ာက္ ပါဝင္ေနႏိုင္ပါတယ္။ တခါတေလ မွာေတာ့ ဒီလိုျပႆနာေတြေၾကာင့္ လူထုေတြ အႀကီးအက်ယ္ ေဒါသထြက္ရတာမ်ဳိး ရွိဖူးပါတယ္။ အမည္မဲစာရင္းထဲ ဖခင္ ျဖစ္သူ ပါဝင္ေနတာေၾကာင့္ ေကာလိပ္မွာ ေက်ာင္းသားတဦး ျငင္းပယ္ခံရတဲ့အခါ ဒီကိစၥအေပၚ အႀကီးအက်ယ္ ျငင္းခုန္ ေဒါသထြက္ ေျပာဆိုခဲ့ၾကဖူးပါတယ္။

ျပႆနာကေတာ့ ဒီစနစ္က ပြင့္လင္းျမင္သာမႈ မရွိဘဲ ေမွာင္ပိန္း (opaque) ျဖစ္ေနတာပါ။ ဒါကို ျပန္ၿပီး တုံ႔ျပန္စိန္ေခၚမႈ ရွိလာရင္လည္း အႏၱရာယ္ ရင္ဆိုင္ရကိန္း ရွိေနပါတယ္။

ေဒတာမ်ား
-------------
ေဒတာအေျချပဳ အုပ္ခ်ဳပ္မႈစနစ္ (data-driven governance) ေၾကာင့္ အက်ဳိးရွိတာေတြလည္း ရွိပါတယ္။ အရင္က ေလထု ညစ္ညမ္းမႈတိုင္းတာတာေတြကို ေအာက္ေျခက လုပ္ေဆာင္ၿပီး၊ အေပၚကို သတင္းပို႔ရပါတယ္။ ေအာက္ေျခ အရာရွိေတြက လာဘ္ယူၿပီး၊ စက္ရံုေတြခြင့္ျပဳေပး အေပၚကို သတင္းလိမ္တင္တာေတြ ရွိပါတယ္။ အခုအခါမွာ အေပၚ ကို ခ်က္ခ်င္း ေဒတာေတြ ေရာက္လာတဲ့အခါ လိမ္လို႔မရေတာ့ပါဘူး။ အေပၚက တိုက္ရိုက္စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္တာေတြ ျဖစ္လာပါ တယ္။ ေကာင္းမြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္မႈစနစ္ (good governance) က်င့္သံုးလို႔ ရလာပါတယ္။

ဒါေပမယ့္ ဒီလိုနည္းပညာေတြနဲ႔ အစိုးရက ကိန္းဂဏန္း ေဒတာေတြကိုလည္း လိမ္လည္လွည့္ဖ်ားလို႔ ရႏိုင္ပါေသးတယ္။ တိုင္းျပည္က လွ်ပ္စစ္အသံုးျပဳမႈ၊ ေရအားလွ်ပ္စစ္ အသံုးျပဳမႈ ပမာဏ၊ ဂ်ီဒီပီ တိုးတက္မႈႏႈန္းေတြကို အစိုးရက မလိမ္မညာ အသိေပးမယ္လို႔ အာမခံခ်က္ မရွိျပန္ပါဘူး။ ရာဇဝတ္မႈခင္း ျဖစ္ႏႈန္း ၂% ပဲ ရွိတယ္ဆိုၿပီး ေဒတာေတြကို ထိန္ခ်န္ေဖာ္ျပ တာလည္း ျဖစ္ႏိုင္ပါေသးတယ္။

ေနာက္ပိုင္းမွာ မ်က္ႏွာကိုသိတဲ့ နည္းပညာ (facial recognition technology) ကိုလည္း ပိုလို႔ ထိေရာက္စြာ သံုးလာပါ တယ္။ ဒါေတြနဲ႔ ရာဇဝတ္သားေတြကို ဖမ္းႏိုင္တယ္ဆိုတဲ့ သတင္းေတြကိုလည္း ဖတ္ေနရပါေသးတယ္။ ဒါေပမယ့္ အခု နည္းပညာက ဘယ္ေလာက္အထိ တိက်အားကိုးရမယ္ဆိုတာက ေမးခြန္း ရွိေနပါေသးတယ္။ [တေလာက ရန္ကုန္မွာ လည္း ဖုန္းခိုးတယ္ဆိုၿပီး လုပ္ငန္းရွင္တဦးကို CCTV က ေပၚတဲ့ ဓာတ္ပံုကို အေျချပဳၿပီး ထုႏွက္ခံရတာ ရွိခဲ့ပါေသးတယ္။ ဤကား- စကားခ်ုပ္) ဒီနည္းပညာက အထူးသျဖင့္ ဟန္လူမ်ဳိးတရုတ္ မ်က္ႏွာေပါက္ေတြကို အထူးထည့္သြင္းထားေလ ေတာ့ ေျမာက္ပိုင္းဥေရာပနယ္စပ္က အႏြယ္ေတြ၊ အထူးသျဖင့္ မူစလင္အမ်ားစုေနထိုင္ရာ ရွင္က်န္းေဒသက လူမႈျပႆနာ၊ အၾကမ္းဖက္မႈ ျပႆနာေတြအတြက္ ဒုကၡရွိလာပါတယ္။ ၂၀၁၆ နဲ႔ ၂၀၁၇ ခုႏွစ္ၾကားမွာ ရွင္က်န္း Xinjiang ေဒသမွာ ရဲဖမ္းဆီးႏိုင္မႈ ၇၃% ျမင့္တက္လာတယ္လို႔ ဆိုထားပါတယ္။ ဒီမူစလင္ေတြကိုလည္း အထူးပညာေပးစခန္း ထည့္သြင္း ထိန္းသိမ္းမႈ သတင္းေတြလည္း အေတာ္ေျပာဆိုေနၾကပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ အင္တာနက္က တရုတ္အစိုးရ အတြက္ အခ်ိန္နဲ႔တေျပးညီ ေထာက္လွမ္းေရးလုပ္ငန္းသဖြယ္ ျဖစ္လာပါတယ္။

အယ္ဂိုရစ္သမ္ ရဲလုပ္ငန္း (Algorithmic policing)
-----------------------
အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ကယ္လီဖိုးနီးယား တကၠသိုလ္၊ ဘာကေလက ဆက္သြယ္ေရးပညာပါေမာကၡ Xaio Qiang က ဝါရွင္တန္ပို႔စ္ သတင္းစာမွာ ေရးသားခဲ့ရာမွာ ေဒတာအသံုးျပဳ အုပ္ခ်ဳပ္မႈစနစ္က “ဒစ္ဂ်စ္တယ္ အာဏာရွင္ႏိုင္ငံေတာ္ (digital totalitarian state)” ကို ပံုေဖာ္သလို ျဖစ္ေစတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဆိုလိုတာက ရွင္က်န္းလိုေဒသ၊ အြီဂါလူမ်ဳိး ေတြအတြက္ အနာဂတ္မွာ ဘယ္သူက အၾကမ္းဖက္မႈ က်ဴးလြန္လာေျခ ရွိတယ္။ ဘယ္သူက ရာဇဝတ္မႈ က်ဴးလြန္လာႏိုင္ တယ္ဆိုၿပီး ႀကိဳတင္ တင္ကူး သတင္းစုေဆာင္း၊ ေထာက္လွမ္းမႈေတြ ျဖစ္လာႏိုင္တာပါ။ အမ်ားျပည္သူ သိရွိႏိုင္တဲ့ မွတ္တမ္းမွတ္ရာ၊ တာဝန္ယူ တာဝန္ခံမႈ (accountability) လည္း ခ်ဳိ႔ယြင္းေနပါတယ္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ ၂-ႏွစ္အတြင္း ဒီေဒသ အတြင္းမွာ စစ္ေဆးေရးဂိတ္ ေထာင္ခ်ီဖြင့္လွစ္ခဲ့ၿပီး၊ လူေတြရဲ႔ မွတ္ပံုတင္ အိုင္ဒီ၊ မ်က္ႏွာေတြကို စစ္ေဆးမွတ္တမ္းတင္မႈ ေတြ ရွိေနခဲ့ပါတယ္။ စမတ္ဖုန္းေတြမွာလည္း အစိုးရက ဒီဇိုင္းေရးဆြဲထားတဲ့ apps ေတြ ထည့္သြင္းထားတာေတြ ျဖစ္ႏိုင္ ပါတယ္။ တရုတ္ႏိုင္ငံ အစိုးရနဲ႔အတူ ပုဂၢလိက နည္းပညာကုမၸဏီ အမ်ားအျပားကလည္း ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈ၊ ကန္ထရိုက္ယူ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေပးတာေတြ ရွိေနၾကပါတယ္။ လူတဦးခ်င္းရဲ႔ ပုဂၢိဳလ္ေရးဆိုင္ရာ လံုျခံဳမႈေတြအတြက္ တကယ့္ ၿခိမ္းေျခာက္မႈပါပဲ။ အဲဒါအျပင္ အႏၱရာယ္လည္း အခ်ိန္မေရြး က်ေရာက္ႏိုင္ေျခ ရွိလာပါတယ္။ သိပၸံစိတ္ကူးယဥ္ ဇာတ္လမ္းေတြထဲကလို အျမဲေစာင့္ၾကည့္ခံေနရတဲ့ ဘဝမ်ဳိးေတြ ျဖစ္ရေတာ့မွာပါ။

စာေရးသူစတင္ ေမးခြန္းထုတ္တဲ့ ေဒတာေတြရွိတဲ့အခါ ‘ဒီမိုကေရစီ’ လိုပါ့ဦးမလား ဆိုတာ တကယ့္စိတ္ဝင္စားဖြယ္ ေမးခြန္းပါ။ ေကာင္းမြန္ေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ တကယ္ျဖစ္ႏိုင္၊ ေပးစြမ္းႏိုင္ပါ့မလား။ ဒီမိုကေရစီစနစ္ တခုလံုးအတြက္ အနာဂတ္ နည္းပညာက ၿခိမ္းေျခာက္မႈ ျဖစ္လာပါၿပီလား။ အစိုးရတြင္သာမက ပုဂၢလိက စီးပြားေရးကုမၸဏီလက္တြင္းမွာ အခုလို စနစ္ေတြ၊ ေဒတာေတြက ရွိေနၾကပါတယ္။ က်ေနာ္တို႔ ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ေဖ့ဘုတ္ေရးခြင့္ရေနတာ ၾကံဖန္ေက်းဇူး တင္ရမယ္ ထင္ပါတယ္ေနာ့။

https://www.technologyreview.com/…/who-needs-democracy-wh…/…

crd to Aung Thu Nyeen