မိုက္ခဲစိန္ - သတင္းသမားေတြကို အကာအကြယ္ေပးဖို႔

မိုက္ခဲစိန္ - သတင္းသမားေတြကို အကာအကြယ္ေပးဖို႔
(မိုးမခ) ႏို၀င္ဘာ ၂၈၊ ၂၀၁၈

Marie Colvin ကို ေတြ႔ရာသင္းခ်ဳိင္း ဓားမဆိုင္း သတ္ဖို႔  အမိန္႔ေပးထားျပီးသားျဖစ္တယ္။ သူမကို ဆီးရီးယား အာဏာရွင္ ဘာရွာအာဆဒ္က ပစ္မွတ္ထားတာဟာ ေဆာ္ဒီအာေရဗ်နန္းေတာ္ရဲ့ လက္မည္းၾကီးေတြက Jamal Khashoggi ကို လုပ္ၾကံဖို႔ အကြက္ခ်ခဲ့ၾကတာမ်ဳိး နည္းတူူပဲ။ ကာရႈိးဂ်ီဟာ တူရကီက ေဆာ္ဒီသံရုံးထဲ ၀င္ျပီးျပီးခ်င္းမွာပဲ အသတ္ခံလိုက္ရပါတယ္။ ေမရီဟာလည္းပဲ သူမရဲ့ ဆက္တလိုက္သတင္းပို႔ခ်က္ကို အာဆဒ္ရဲ့ အေျမာက္တပ္က ေထာက္လွမ္းသိခ်ိန္မွာပဲ က်ဆုံးခဲ့ပါတယ္။

အခုထြက္လာတဲ့ ရုပ္ရွင္အသစ္ - A Private War က ေမရီကိုလဗင္ရဲ့ လူသတ္ကြင္း ၆ ကြင္းထဲမွာ ျမဳပ္ႏွံလႈပ္ရွားခဲ့ပုံမ်ားကို ပုံေဖာ္ျပသထားတာပါ။ သူမရဲ့ မ်က္လုံးတလုံးဟာ သီရိလကာၤမွာ လက္ပစ္ဗုံးစ ထိမွတ္ျပီး ပ်က္စီးခဲ့ရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူမရဲ့ က်က္သေရနဲ႔ ေတာက္ပမႈကို ေမွးမွိန္ျခင္းငွာ မစြမ္းသာခဲ့ပါဘူး။ စစ္ပြဲေတြေၾကာင့္ ဘ၀ေတြ ပ်က္စီးခဲ့ရတာေတြကို ေျပာင္းလဲပစ္ႏိုင္ဖို႔ ကိုယ္တိုင္မ်က္ျမင္ အေသးစိတ္သတင္းပို႔ျခင္းျဖင့္ သူမရဲ့ဘ၀ကို စြန္႔စား ရဲရင့္မႈမ်ားနဲ႔ ေမာင္းႏွင္ ျမဳပ္ႏွံခဲ့ပါတယ္။ ဆီးရီးယားမွာ၊ အီရတ္မွာ၊ အီရန္မွာ၊ ေခ်ခ်င္းညာမွာ၊ လစ္ဗ်ားမွာ၊ အေရွ႔တီေမာ စစ္ေျမျပင္ေတြမွာ သူမက သည္ေမးခြန္းကို အၾကိမ္ၾကိမ္ ေမးျမန္းပါတယ္။ "ကမာၻၾကီး ဘယ္ေရာက္ေနသလဲ?" တဲ့။

လူေတြ ေဘးဒုကၡဆိုက္ေနတာကို သတင္းပို႔ေပးေနတဲ့ သတင္းေထာက္ေတြ ဓာတ္ပုံဆရာေတြ ယေန႔ေခတ္မွာ အေတာ္ရွားပါးလာပါျပီ။ ဆိုရွယ္မီဒီယာေတြရဲ့ စီးပြားေရးအက်ဴိးအျမတ္သဲ့ယူေနမႈက သတင္းစာထုတ္ေ၀သူေတြကို အငတ္ေဘးဆိုက္ေစပါတယ္။ သည္ထက္ပိုအေျခအေနဆိုးတာကေတာ့ အယ္ဒီတာေတြ သတင္းသမားေတြကိုယ္တိုင္လည္း မ်ဳိးတုန္းတဲ့ေဘးကို ရင္ဆိုင္ေနရပါတယ္။ အမွန္တရားကို ေဖာ္ထုတ္ဖို႔ စြန္႔လႊတ္စြန္႔စားေနရတဲ့ သတင္းသမားေတြလည္း သတင္းအတြက္နဲ႔ ထိခိုက္ ဆုံးရႈံးေနရပါတယ္။ သတင္းသမားေတြဟာ စစ္ေျမျပင္မွာ က်ည္သင့္ၾကတယ္။ မိုင္းေတြ နင္းမိၾကတယ္။ စစ္သားမွတ္ျပီး မွားအသတ္ခံၾကရတယ္။ ဒါေပမယ့္ သတင္းသမားအမ်ားစုဟာ ကံမေကာင္းလို႔ ေသၾကရတာမဟုတ္ပါ။ သူတို႔ေတြဟာ လုပ္ၾကံသတ္ျဖတ္ျခင္း ခံၾကရတာပါ။ ၁၉၉၂ က ၂၀၁၈ အတြင္းမွာ စစ္ေျမျပင္ က်ည္သင့္ျပီး အသက္ဆုံးရတဲ့ သတင္းသမား ၂၉၉ ဦး ရွိပါတယ္။ အသက္အႏၱရာယ္ၾကီးတဲ့  သတင္းအဆိုင္းမင့္ေၾကာင့္ ေသရတာက သတင္းသမား ၁၇၀ ရွိပါတယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း သတင္းသမား ၈၄၉ ဦးဟာ အစုိးရေတြ၊ လူဆိုးဂုိဏ္းေတြ၊ အၾကမ္းဖက္သမားေတြ၊ အက်င့္ပ်က္ျခစားသူေတြရဲ့ အမ်က္အမုန္း အညိွဳးထားမႈေတြေၿကာင့္ အသတ္ျဖတ္ခံခဲ့ရပါတယ္။ သတင္းသမားက သူ႔အလုပ္ျဖစ္တဲ့ သတင္းပို႔တဲ့အလုပ္လုပ္ၾကတာ၊ အမွန္တရားကို ေဖာ္ထုတ္တာ၊ အမွားတရားကို ထုတ္ေဖာ္ၾကတာေတြကို မလိုလားသူေတြက သတ္ျဖတ္ရွင္းလင္း သုတ္သင္ပစ္ၾကပါတယ္။

ဆိုရွယ္မီဒီယာက ေကာလဟာလေတြ၊ ၾကားဖူးနား၀ေတြ၊ အမုန္းစကားေတြနဲ႔ အလံထူ ကန္းတက္ေနခ်ိန္မွာ ပင္မေရစီးသတင္းဌာနေတြဟာ သတင္းပို႔ႏိုင္ဖို႔ မနည္းအားစိုက္ ရုန္းကန္ေနၾကရပါတယ္။ ထရန္႔ကို မ်က္ကန္းေထာက္ခံသူ ဗုံးေထာင္သမား ဆီဇာဆိုင္ေယာ့ဂ်ဴနီယာဟာ ေဖ့စ္ဘြတ္ေပၚမွာ ေလာ္စပီကာတတ္ျပီး ေသာင္းက်မ္းေနပါတယ္။ တြစ္တာက အဲသည္ေကာင္ရဲ့ တြစ္ေတြကို ျဖဳတ္ခ်ေပးဖို႔ ျငင္းဆန္ပါတယ္။ ပစ္စဘတ္က ေသနတ္သမားအျဖစ္ အစြပ္စြဲခံထားရတဲ့ ေရာဘတ္ေဘာ္ယာဟာ အစြန္းေရာက္ နာဇီေထာက္ခံသူ လူျဖဴၾကီးစုိးေရးကို အားေပးတဲ့ Gab ဆိုတဲ့ ၀က္ဆိုက္အမႈိက္သရုိက္ထဲ ကူးခတ္ေပ်ာ္ပါးေနပါတယ္။ ေဖ့စ္ဘြတ္နဲ႔ တြစ္တာဟာ ဒီမိုကေရစီကို အႏၱရာယ္ေပးသူေတြ ျဖစ္လာေနပါျပီ။ ေၾကာ္ျငာကရတဲ့ ေငြေၾကးအျမတ္အစြန္းကို ေလာဘတက္ျပီးေတာ့ သန္းနဲ႔ခ်ီတဲ့ အေမရိကန္မဲဆႏၵရွင္ေတြကို ပစ္မွတ္ထား အဆိပ္ခတ္တဲ့ ေသြးထိုးလႈံေဆာ္တဲ့ ကင္ပိန္းေတြတင္သြင္းတဲ့ ရုရွားေတြရဲ့ ေငြကို လက္ခံခဲ့ၾကပါတယ္။ ေဖ့စ္ဘြတ္သုံးစြဲသူ သန္း ၅၀ရဲ့ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာအခ်က္အလက္ေတြကို တလြဲသုံးစြဲဖို႔ ေဖ့စ္ဘြတ္ဟာ ကင္းဘရစ္အနာလစ္တကာ ကုမၼဏီကို ခြင့္ျပဳခဲ့ပါတယ္။

မွန္ပါတယ္။ ပင္မေရစီးသတင္းဌာနေတြဟာ တရား၀င္ျဖစ္ေနရဲ့နဲ႔ တာ၀န္ယူမႈရွိေနရဲ့နဲ႔ ေဒၚနယ္ထရန္႔က 'အႏၱာရယ္ေကာင္ေတြ၊ အရူးေတြ"လို႔ ပုတ္ခတ္ေနခ်ိန္မွာ ဆိုရွယ္မီဒီယာကေတာ့ တာ၀န္ယူမႈ တာ၀န္ခံမႈ မရွိဘဲ လြတ္လပ္ေရး ရေနပါေတာ့တယ္။ အေမရိကန္ ဆက္သြယ္ေရး လြတ္ကင္းမႈ ဥပေဒ ပုဒ္မ ၂၃၀ အရ ဆုိရွယ္မီဒီယာေတြဟာ လြတ္ျငိမ္းခ်မ္းသာျဖစ္ေနၾကပါတယ္။ အဲသည္ဥပေဒရဲ့ အစပထမ ဦးတည္ခ်က္က လူတိုင္းလူတိုင္း အခ်င္းခ်င္း နားလည္မႈ တည္ေဆာက္ရန္ ရိုးသားစြာနဲ႔ ကိုယ္ထင္တာ ျမင္တာ ထုတ္ေဖာ္ခြင့္ကို အာမခံခ်က္ေပးခဲ့ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။

အေမရိကန္ေတြကို ေသြးခြဲတဲ့ေနရာမွာ ဆရာၾကီးတဆူျဖစ္တဲ့ ေဒၚနယ္ထရန္႔က ပင္မေရစီးသတင္းစာေတြဟာ အေမရိကန္ေတြကို ေသြးခြဲသူေတြ သံသယမိႈင္းတိုက္သူေတြလို႔ ေျပာပါတယ္။ သူရဲ့ စြမ္းေဆာင္မႈေၾကာင့္သာ အမွန္တရားကို ျပည္သူေတြ သိခြင့္ရတယ္လို႔ သူက ေက်းဇူးရွင္ဇာတ္ ခင္းပါတယ္။ သူက ပစၥဘတ္လူသတ္ပြဲျပီးေနာက္ ဘာသာေရးေသြးခြဲမႈကို ရႈတ္ခ်တယ္လို႔ ေျပာခဲ့ေပမယ့္ အၾကမ္းဖက္မႈေတြကို တဖက္ကေန ေျမွာက္ပင့္ေပးေနျပန္ပါတယ္။ သတင္းသမား ကာရွဳိဂ်ီ အသတ္ခံရျပီးေနာက္မွာ ထရန္႔က သတင္းစာသမားကို လူခ်င္းလုံးခဲ့တဲ့ အေမရိကန္လႊတ္ေတာ္အမတ္ကို 'ဒါမွ ငါ့လူကြ" လို႔ ဆိုလိုက္ျပန္ပါေသးတယ္။ သူ႔ကို ေထာက္ခံတ့ဲ ဆႏၵထုတ္ေဖာ္ပြဲေတြမွာ ပရိသတ္ထဲက လူေတြ ၀တ္ဆင္လာတဲ့ တီရွပ္က - "ၾကိဳးကြင္း၊ သစ္ပင္နဲ႔ သတင္းေထာက္ - ကြက္လပ္ဆက္ျဖည့္ေပးပါ" ဆိုတာဟာ ထရန္႔ လႈံေဆာ္ဖန္တီးေနတဲ့ သေဘာထားေတြကို ထင္ဟတ္ ေပၚလြင္ေနပါတယ္။  ဂ်ာနယ္လစ္ေတြ သတင္းသမားေတြဟာ လူေတြကို လိမ္လည္လွည့္ျဖားမႈမ်ားကေန မူးယစ္ေဆးေရာင္း၀ယ္မႈမ်ားကေန ကာကြယ္ေပးဖို႔ မည္သို႔ပင္ ၾကိဳးပမ္းေနသည္ ျဖစ္ေစ၊
သတင္းသမားေတြဟာ ျပည္ပႏိုင္ငံမ်ားမွာ အသက္စြန္႔ျပီး သတင္းမည္သုိ႔ပင္ ေပးပို႔ေနသည္ ျဖစ္ေစ၊ ထရန္႔နဲ႔ စတာလင္တုိ႔ရဲ့ ႏႈတ္ျဖားမွာေတာ့ သတင္းသမားေတြဟာ 'လူထုရန္သူေတြ" ျဖစ္တယ္ ဆိုတာပဲ ထြက္ေနေတာ့တာပါပဲ။

ဒီႏွစ္အတြက္ Committee to Protect Journalists အဖြဲ႔က မွတ္တမ္းတင္ရာမွာ သတင္းသမား ၂၈ ဦးဟာ သူတို႔ပို႔တဲ့သတင္းေတြေၾကာင့္ သတ္ျဖတ္ျခင္း ခံခဲ့ၾကရပါတယ္။ Daphne Caruana Galiza က ေမာ္တီးအစုိးရ ထိပ္တန္းအရာရွိၾကီးမ်ား၏ ေမွာင္ခိုလုပ္ငန္း၊ ေငြမည္းခ၀ါခ်လုပ္ငန္း ပတ္သက္ေနပုံမ်ားကို ထုတ္ေဖာ္ေရးသားခဲ့ျပီးေနာက္ ကားဗုံးေထာင္ အသတ္ခံလိုက္ရပါတယ္။ ကိုလံဘီယာမွာ Javier Ortega နဲ႔ Paul Rivas တို႔ ႏွစ္ဦးက မူးယစ္ဂိုဏ္းအၾကမ္းဖက္မႈမ်ားကို ထုတ္ေဖာ္သတင္းပို႔လို႔ ျပန္ေပးဆြဲ အသတ္ခံလိုက္ရပါတယ္။ Jan Kuciak ဆုိရင္ ဆလိုဗက္ႏိုင္ငံက ခရိုနီနဲ႔ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ့ အခြန္ေရွာင္ အရႈပ္ေတာ္ပုံကို စုံစမ္းေဖာ္ထုတ္ေရးသားခဲ့လို႔ သူ႔တိုက္ခန္းမွာ ပစ္သတ္ခံလိုက္ရပါတယ္။ သက္ဆိုင္ရာေဒသတြင္းက သည္လိုရာဇ၀တ္မႈေတြကို လူေတြက သိပ္စိတ္၀င္မစားၾကပါ။ သည္ေတာ့ ဂ်ာနယ္လစ္ေတြ အေတာ္မ်ားမ်ားဟာ လူမသိသူမသိ ေသၾကပါတယ္။ လူသတ္သမားေတြဟာလည္း ဥပေဒကေန လြတ္ေျမာက္ေနၾကပါတယ္။

Reporters without Borders က ေျပာတာကေတာ့ သည္လို လူသတ္မႈေတြဟာ ဒီမုိကေရစီတန္ဖိုး ဥေရာပမွာ က်ဆင္းေနတာကို ျပေနတယ္တဲ့။ သတင္းစာေလာကကို ဆန္႔က်င္မုန္းတီးေရးဟာ ဟန္ေဂရီတို႔ အယ္ေဘးနီးယားတို႔ ၾသစၾတီးယားတို႔မွာ ျဖစ္ေနသလို အခုဆိုရင္ အေမရိကမွာလည္း ျဖစ္ေနပါျပီ။

ႏိုင္ငံတကာဥပေဒအျဖစ္ ဂ်နီဗာစာခ်ဳပ္ အပိုဒ္ ၇၉မွာ သတင္းသမားမ်ား ကာကြယ္ေပးေရး ပါ၀င္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေပါင္း ၁၇၄ ႏိုင္ငံက သေဘာတူလက္မွတ္ထိုးျပီး ကိုယ္တိုင္လည္း က်င့္သုံးၾကပါတယ္။ အေမရိကန္က လက္မွတ္ေတာ့ ထိုးပါရဲ့ ကုိယ္တိုင္လက္ေတြ႔ေတာ့ မက်င့္သုံးတဲ့ ႏိုင္ငံ ၅ ႏိုင္ငံထဲမွာ ခုထိ ပါ၀င္ေနတုန္းပါပဲ။

Times မဂၢဇင္း ႏို၀င္ဘာ ၁၉ ထုတ္၊ Protecting The Press by Harold Evans ကို ဘာသာျပန္ဆိုပါတယ္။